Ўзбекистон, Тошкент – Batafsil.uz. Ўзбекистон ва Россия узоқ вақтдан буён умумий тарихий ришталари билан боғланган бўлиб, унда маданий ўзаро бойитиш ва ажралмас дўстлик иплари мустаҳкам тўқилган. Таъкидлаш жоизки, бу умумий ўтмиш нафақат Совет Иттифоқи билан боғлиқ. Кўплаб рус тадқиқотчилари подшолик давриданоқ Ўрта Осиёни ўрганишга катта ҳисса қўшган, Россия империяси олимлари томонидан ташкил этилган экспедициялар замонавий шарқшунослик учун мустаҳкам пойдевор яратган.
Бундан ташқари, Ўзбекистоннинг ўзи ҳам буюк рус ва совет ёзувчиларининг ижодига катта таъсир кўрсатган, уларнинг аксарияти ўз дурдоналарини айнан мамлакатимизда яратишни бошлашган. XIX аср охири ва совет модернизми даврида Тошкент ва бошқа шаҳарларда яратилган меъморчилик намуналари бебаҳо ҳисобланади. Бу вақт давомида бугунги кунда ҳамкорликнинг янги даражаларини барпо этаётган икки халқ маданияти ўртасида фаол ўзаро боғланиш юз берган.
Ўзбекистон ва Россия маданиятлари, илм-фан ва санъати қай тарзда ўзаро кириб боргани хусусида Batafsil.uz. мухбирига тарих фанлари номзоди, олий тоифадаги тарих ва ҳуқуқ ўқитувчиси Василий Костецкий гапириб берди.
Унинг сўзларига кўра, рус зиёлиларининг илғор вакиллари Марказий Осиё фани ва маданиятининг ривожланишига катта ҳисса қўшган. Ҳақиқий гуманистлар бўла туриб, улар умуминсоний маданиятни ривожлантириш йўлида фидокорона меҳнат қилишган. Ўзбекистон ҳудудида азалдан турли миллат ва элат вакиллари яшаб келган. Масалан, Россиядан кўчиб келган ҳунармандлар ва деҳқонлардан маҳаллий аҳоли янги, илгари номаълум бўлган меҳнатнинг учул ва кўникмаларини ўзлаштирган.
Агар Россиядан келган тадқиқотчиларни санаб ўтадиган бўлсак, унда биринчи навбатда Ўрта Осиё бўйича саёҳатчи, Туркистон ўлкаси тадқиқотчиси, "Туркистон Ведомости" муҳаррири Николай Маев, геолог ва географ Иван Мушкетов, Ўрта Осиё тадқиқотчиси, зоолог, зоогеограф ва саёҳатчи Николай Северцов, географ, саёҳатчи, тадқиқотчи Пётр Семенов-Тянт-Шанский, саёҳатчи, ёзувчи-этнограф Николай Хаников ва бошқаларни кўрсатиб ўтиш жоиз.
Шу билан бирга, суҳбатдошнинг таъкидлашича, Россиядан саёҳатчилар ва тадқиқотчилар келишидан олдин ҳам Марказий Осиёда қадим замонлардан бери ўз илмий марказлари ва маданият марказлари мавжуд эди. Бироқ, айнан россияликлар туфайли бу ерда янги йўналишлар шаклланди.
Масалан, математика (Всеволод Романовский), астрономия (Пётр Залесский), тупроқшунослик ва геоботаника (Николай Димо), фойдали қазилмалар геологияси (Иван Мушкетов), сейсмология (Александр Орлов), генетика ва пахта селекцияси (Михаил Бушуев) ва бошқа кўплаб соҳалар кенг тарқалган. Костецкийнинг таъкидлашича, энг муҳими - ушбу тадқиқотларнинг аксарияти Марказий Осиё олимларининг илмий кашфиётларига асосланган.
Лексикография ривожига таниқли олимлардан Константин Юдахин, Виктор Решетов, Илья Киссен ва бошқалар Ўзбекистонда катта ҳисса қўшишган. Шундай қилиб, масалан, Александр Боровков эски ўзбек тилининг луғатини нашр этган, бу келажакдаги эски ўзбек лаҳжа ва шева луғатларига асос бўлган.
Евгений Поливанов ўз асарларида биринчи марта ўзбек лаҳжалари ва уларнинг хусусиятлари ўртасидаги лингвистик фарқларни илмий асослаб берган. Халқ ижодиётини тўплаш ва ўрганиш билан бир қаторда улар ўзбек адабиётининг мумтоз намуналарини таржима қилишган. Ўзбек тили ва унинг лаҳжалари хусусиятларини ўрганиш бўйича ишлар бугунги кунда ҳам давом этмоқда.
Костецкийнинг қўшимча қилишича, Россиянинг Марказий Осиёга келиши билан меъморчиликда ҳам катта ўзгаришлар рўй берган.
“Ўзбекистоннинг меъморчилиги ўзининг ажойиб саройлари, миноралари, масжидлари ва мадрасалари билан ажралиб туради, уларнинг яратилиши тарихи узоқ асрларга бориб тақалади. Россияликлар келиши билан бу ерда бир хил даражада ёрқин ва ўзига хос меъморий иншоотлар пайдо бўлган, масалан, Тошкентдаги машҳур Романовлар саройини кўрсатиб ўтиш мумкин. XIX аср охирида қурилган кўплаб бинолар бизнинг давримизга қадар сақланиб қолган бўлиб, бугунги кунда ҳам пойтахт меҳмонлари ва Ўзбекистоннинг бошқа шаҳарларида алоҳида қизиқиш уйғотмоқда”, - деди тарихчи.
Суҳбатдошимизнинг сўзларига кўра, Тошкентда 1966 йилги зилзиладан кейин совет модернизми уйлари айниқса фаол қурила бошлаган. Шаҳар совет Иттифоқининг барча республикаларидан муҳандислар, меъморлар ва конструкторлар томонидан тикланди. Қайта барпо этилган шаҳар пойтахт қиёфасининг намунаси, қадимий ва ўрта аср Шарқининг турли хил меъморий услубларининг барча элементларини ўзида бирлаштирган меъморий услублар намунасига айланган.
Буюк кназь Николай Константинович Романов Ўзбекистонга қолдирган ноёб маданий мерос ҳақида унутмаслик лозим.
"Ҳозирда Ўзбекистон санъат музейида юз ёшдан ошган ноёб расмлар тўплами сақланмоқда ва унинг асосини Николай Константинович Романов тўплами ташкил қилади. Расмлар, қуроллар, ҳайкаллар ва бошқа экспонатлар тўплами у томонидан Ғарбий Европа ва Россияга қилган такрорий саёҳатлар пайтида тўпланган, у ерда князь рус ҳайкалтарошлари ва рассомларининг асарларини ҳам сотиб олган. Музейнинг "Россия ва Ғарбий Европа мамлакатлари санъати" ва "Хорижий Шарқ мамлакатлари санъати" бўлимларида ноёб расм ва ҳайкаллар тақдим этилган. Музей "Иккинчи Лувр ёки Третьяков галереяси" номи билан аталиши албатта бежиз эмас”, - деди Костецкий.
Шу билан бирга, унинг сўзларига кўра, Ўзбекистон бу ерга ташриф буюрган кўплаб таниқли рус ёзувчилари ва шоирларига ҳам катта таъсир кўрсатган.
"Рус адабий тилини биладиган ёзувчилар ўз асарларида бир халқнинг тили ёрдамида бошқасининг урф-одатлари ва урф-одатларини етказадилар. Ўрта Осиё ҳақидаги таассуротлар рус ёзувчиларига бадиий сўз орқали оригинал асарлар яратишга ёрдам беради”, -дея таъкидлади у.
Кўплаб рус ёзувчилари Ўрта Осиё шаҳарларига келишган ёки узоқ вақт яшаган, бу уларнинг ишларида сезиларли из қолдирган. Улар орасида Николай Тихонов, Аркадий Гайдар, Илья Ильф, Борис Лапин, Галина Серебрякова, Анатолий Аграновский, Сергей Есенин, Владимир Наседкин бор. Ўзбекистонда Леонид Соболев, Михаил Шевердин, Анна Алматинская, Эль-Регистон, Александр Удалов, Сергей Бородин, Борис Чепрунов, Бруно Ясенский, Эвгений Плетнев ва бошқа шу каби истеъдодли ёзувчилар ўз ижодларини бошлаган ва энг яхши асарларини яратган.
Улуғ Ватан уруши даврида Тошкентда Анна Ахматова, Владимир Луговской, Алексей Толстой, Всеволод Иванов, Корней Чуковский, Василий Ян, Михаил Шевердин яшаган. Ушбу даврда улар Россия ва Ўзбекистон тарихига бағишланган тарихий романлар ёзган.
Суҳбатдошимизнинг қўшимча қилишича, шу кунларда ўзбекистонлик рус тилида сўзлашувчи ёзувчиларнинг ижоди ҳам рус ва ўзбек маданиятларининг синтезини ташкил қилади. Масалан, Явдат Илясов, Зоя Туманова, Вильям Александров, Галина Востокова, Александр Файнберг, Раим Фарҳодий, Анатолий Бауер, Владимир Васильев, Николай Красильников, Алексей Устименко ва бошқалар икки халқ маданиятининг анъанавий асосларини сақлаб, ўз ижодларини олиб борган.
“Бугунги кунда ҳам Ўзбекистоннинг шаҳарлари, туманлари ва вилоятларида россияликлар – Ўзбекистон иқтисодиёти ва маданиятини янада ривожлантириш, миллатлараро тотувликни мустаҳкамлаш ва турли хил миллий маданиятларнинг гуллаб-яшнашига фидокорона хизмат қилаётган ажойиб инсонлар, ўз соҳасининг ихлосмандлари ва мутахассислари яшаб келмоқда", - дея якунлади мутахассис.
Изоҳлар мавжуд емас