Ўзбекистон, Тошкент – Batafsil.uz. 1 июндан бошлаб Ўзбекистонда "Экологик транспорт" тизими босқичма-босқич жорий этила бошлайди. Бунинг учун шаҳарлар ҳудудлари экозоналарга бўлинади ва автомобилларга экостикерлар берила бошлайди. Янгиликларга жамоатчилик қандай муносабатда бўлди?
Экозоналар ва стикерлар
Шаҳар ҳудудларини тегишли ранг белгиси - “тоза", "ўрта" ва "зарарли" га бўлиш режалаштирилган.
Биринчи босқичда, 2024 йилдан 2026 йилгача тизим Тошкентда жорий этилади. Иккинчисида-2026 йилдан 2028 йилгача Нукус ва вилоят марказларида, шунингдек алоҳида сайёҳлик марказларида, қўриқхоналарда ва соғломлаштириш ва дам олиш зоналарида ташкиллаштирилади. Учинчи босқичда, яъни 2028-2030 йилларда "Экологик транспорт" тизими бутун мамлакатни қамраб олади.
Барча автомобиллар бепул диагностика текширувидан ўтиши ва "яшил" – тоза, "сариқ" – ўрта, "қизил" – зарарли деган электрон ёрлиқли рангли стикерларни олишлари керак бўлади.
Автомобилларни рўйхатдан ўтказиш ва қайта рўйхатдан ўтказишда стикерлар ҳам бепул берилади. Бошқа ҳолларда ушбу хизматни 2027 йил 1 январгача Тошкентда, 2029-йил 1 январгача Нукус ва вилоят марказларида, 2031 йил 1 январгача бошқа барча ҳудудларда бепул олиш мумкин бўлади. Йилига бир марта янги стикер олиш учун ихтиёрий равишда диганостикадан ўтилса ҳам ушбу хизмат ҳам бепул бўлади.
Ишлаб чиқарилганига уч йил бўлмаган электромобиллар, электромотоцикллар ва транспорт воситалари эгаларига ҳам стикер бепул берилади. Бунинг учун диагностикадан ўтиш шартмас-фақат онлайн ариза топширишнинг ўзи кифоя. “Яшил” тоифадаги стикер уларга почта орқали юборилади.
Ҳудудга киришда ҳайдовчилар, агар уларнинг машинаси унга мос келмаса, компенсация тўлайдилар. Олинган маблағлар экологик вазиятни яхшилашга сарфланади.
Чекловлар такси ва маршрут таксиларидан ташқари махсус ва фавқулодда транспорт воситаларига, шунингдек жамоат транспортига таъсир қилмайди.
Транспортнинг стандартларга мувофиқлигини текшириш учун диагностика ИИВнинг "Инновацион лойиҳалар ва аҳолига сервис хизмати кўрсатиш маркази" томонидан амалга оширилади. Марказ штатида экологик операторлари пайдо бўлади.
Шунингдек, Экология вазирлиги экологик зоналардаги қоидабузилишларни автоматик равишда қайд этиш учун фото ва видеокамераларни сотиб олади. 1 июнга қадар Экология вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги ва Транспорт вазирлиги ўзларининг ахборот тизимларини янги тизим билан бирлаштиришлари керак бўлади. Шунингдек, 1 декабргача улар экологик зоналарда транспортдан фойдаланиш тартибини бузганлик учун жавобгарлик тўғрисидаги қонун лойиҳасини ишлаб чиқадилар.
Жамоатчилик қандай фикрда экан?
Баъзи жамоатчилик вакиллари янгиликларга изоҳ беришган. Хусусан, иқтисодчи Отабек Бакиров уларни маъқуллаган. Бироқ, мутахассис бошланган иш шу ерда тугаши мумкинлигидан қўрқади. Бундан ташқари, бу бемаъни оқибатларга олиб келиши мумкин.
"Биринчидан, АИ-80 бензинини ишлаб чиқариш ва сотишни тўхтатиш учун ҳеч қандай чоралар кўрилмади. Айтайлик, уч ёшга тўлмаган ва “яшил "стикерга эга бўлган “Кобальт” ушбу русумдаги бензин орқали ҳаво ва одамларни заҳарлашда давом этиши мумкин. Бу ўз-ўзини алдаш эмасми? Ёки атроф-муҳит монополиялар ва олигархларнинг манфаатларига кўз юмадими?", деди у.
Шунингдек, унинг сўзларига кўра, ёқилғи мойи ва кўмирни ёқиш орқали ҳавони ифлослантирганларга нисбатан сукунат сақланиб қолмоқда.
"Ҳатто суд қарори бўлса ҳам, ушбу зарарли ишлаб чиқаришни ёпиш ёки бошқа жойга кўчиришнинг иложиси йўқ. Ҳукумат бу масалада ҳеч нарсани ўзгартиришни хоҳламайди, деган таассурот пайдо бўлади, чунки бу унга фойда келтиради ёки пул сарфлашни хоҳламайди, гарчи бу кўпроқ ифлослантирса ҳам", - деб ёзмоқда эксперт.
Бундан ташқари, электромобилларга ўтишни рағбатлантиришда мувофиқлик мавжуд эмас.
"Ҳукумат электромобиллар учун янги монополияни яратишга ҳаракат қилмоқда, уларни ўз ҳисобидан олиб келадиган одамлар ва бизнесни рақобатчи деб билади. Мантиқ қаерда?",- деди Бакиров.
Кўпинча экология мавзусини кўтарадиган блогер Никита Макаренко ҳам четда қолмади.
"Назаримда, ушбу қарор электромобиллар учун энг қулай режимни жорий қилади. Бундан Тошкент фойда кўрса керак. Ўйлайманки, машина сотиб олишни ўйлаётганлар келажакдаги тартибларни ҳисобга олишлари керак. Умид қиламанки, бу автомобиль ниҳоят қиммат ва ноқулай восита бўлиб қолишига илк қадамдир", - деди у.
Шунингдек, Макаренконинг қўшимча қилишича, у стикерни пуллик қилиши, Сингапур ва Хитойда автомобилга эгалик қилиш солиғини жорий этиши ва дунёда аллақачон қўлланилаётган бошқа шунга ўхшаш чораларни амалга оширган бўлишини айтган. Унинг сўзларига кўра, барча ривожланган шаҳарлар шу йўл билан тоза ҳаво учун машиналар ва тирбандликлардан халос бўлишмоқда.
"Ички ишлар вазирлиги халқаро тажрибага ишора қилмоқда. Гуглдан излаб кўрсам, Европа Иттифоқида экологик стикерлар Испания, Германия ва Францияда фаол жорий этилмоқда. Тўғри, бепул эмас. Текшириш ва стикернинг ўзи 15 евро туради. Англияда қаттиқроқ. У ерда стикер эмас, балки эски автомобиллар учун шаҳарга кириш солиғи – ULEZ жорий қилинган. Лондон марказига кириш учун Congestion Charge ҳам 15 фунтни ташкил этади", - деди блогер.
Жамоат фаоли Ислом Капарзо тизим, албатта, такомиллаштиришни талаб қилишини таъкидлаган. Унинг обуначилари вазиятни оқсуяклар экологик тоза орбитада яшаган, Ернинг ифлосланган харобаларида яшовчиларга эса у эрга кириш тақиқланган “Эллизиум” филми билан таққослашган.
"Ўзи “яшил” зонада яшайдиган, аммо машиналарида “яшил” стикерлар бўлмаганлар нима қилиши керак? Шунингдек, ички бозор учун бизда автомобиллар ишлаб чиқарилади, масалан, Евро-2 стандартига эга “Кобальт”, экспорт учун – Евро-5 тайёрланади. Яъни, шаҳар марказига кириши тақиқланган бундай машиналарни атайин ишлаб чиқарамизми? Бундан ташқари, шамол зоналарнинг чегараларини қандай билади? Хулоса шуки, машиналар сони ўзгармайди ва бу уларнинг чиқиндиларини бир зонадан бошқасига ўтказади", – дея таъкидлади блогер.
Энг муҳими, Капарзонинг сўзларига кўра, одамларни янги транспорт воситаларини сотиб олиш қобилиятига қараб ажратмаслигимиз керак. Автомобиль чиқиндиларига бензин сифати ва бошқа кўплаб омиллар таъсир қилади. Бундан ташқари, ҳаво асосан қозонхоналар, саноат ишлаб чиқаришлари ва қурилиш майдончаларини ифлослантиради. Айнан шу кабий жойларга жарималар ва евро стандартларини жорий қилиш керак, дея хулоса қилди у.
Изоҳлар мавжуд емас