Ўзбекистон, Тошкент – Batafsil.uz. Деярли 10 йил ичида Ўзбекистонда фаунамизнинг ноёб вакиллари контрабандасининг 70га яқин ҳолати қайд этилган. Жиноятчилар нафақат ҳайвонларнинг ўзларини, балки уларнинг ҳосилаларини ҳам олиб кетишмоқда. Тошбақалар томоша учун Европа ва АҚШга, сайғоқларнинг шохлари – дори яратиш учун Хитойга, лочинлар-овчилар учун араб мамлакатларига олиб кетилади.
Шу билан бирга, ёввойи ҳайвонлар савдоси минтақадаги кўплаб ҳайвонлар турларининг йўқ бўлиб кетиши ёки кескин камайишига олиб келмоқда. Мутахассислар бугун Марказий Осиёда ёввойи ҳайвонларнинг ноқонуний савдосига қарши курашишга қаратилган халқаро лойиҳа натижаларига бағишланган йиғилишда буларнинг барчаси ҳақида фикр юритишган.
Тадбирда Экология вазирлиги, Божхона қўмитаси, зоология институти, Fauna and Flora ва TRAFFIC халқаро ташкилотлари вакиллари, Тожикистон, Қирғизистон ва Қозоғистон экологлари йиғилган.
Буюк Британиянинг Fauna and Flora ташкилоти томонидан қўллаб-қувватланган лойиҳа миллий ва минтақавий даражада ёввойи табиатнинг ноқонуний айланишини янада самарали аниқлаш, муносабат билдириш ва олдини олиш учун ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларини қўллаб-қувватлашга қаратилган.
"Лойиҳанинг икки йиллик фаолияти давомида кенг маълумотлар базаси тўпланди, экспорт йўналишлари, ҳайвонларни қўлга олиш манбалари, чегара пунктлари ва экспорт қилиш усуллари ва кўплаб тегишли омиллар таҳлил қилинди", деди мухбиримизга Ўзбекистон Фанлар академияси зоология институти ходими Тимур Абдураупов.
Иш якунлари бўйича ҳайвонот ва ўсимлик дунёси объектларининг аниқловчиси, методик материаллар тайёрланган, божхона ходимлари, чегарачилар, маҳаллий ҳокимият органлари учун ўқув семинарлари ўтказилган.
Иш қўшни давлатлар билан биргаликда олиб борилган, чунки чегаралар каби муаммолар ҳам умумийдир– уларни ёлғиз ҳал қилиш самарасиз бўлади.
Ишни давом эттириш доирасида мутахассислар изқувар итларни портловчи моддалар ва гиёҳванд моддалар билан бир қаторда тошбақалар ва бошқа контрабанда ҳайвонларини топишга ўргатишни режалаштирмоқда.
Шунингдек, иштирокчилар мусодара қилинган ҳайвонларга нисбатан кейинги ҳаракатлар муаммоси ҳақида фикр билдиришгае. Улар одатда ҳайвонот боғига топширилади ёки қўйиб юборилади, аммо бу масалани тартибга солувчи қоидалар ҳали мавжуд эмас.
Таъкидланишича, 2012 йилдан 2021 йилгача ёввойи ҳайвонларни чет элга олиб чиқишнинг 69 та ҳолати расман қайд этилган. Нафақат тирик ҳайвонлар, балки уларнинг ҳосилалари – терилар, шохлар ва бошқалар олиб чиқиларкан. Шу билан бирга, ёввойи ҳайвонларни олиб чиқиш муаммоси янги эмас. Бу, айниқса, 1990-йилларда, чегаралар очиқроқ бўлган ва одамлар бу даромадли бизнес эканлигини тушунганларида кескинлашган.
Умуман олганда, ёввойи ҳайвонларнинг ноқонуний савдоси яширин бизнеснинг энг даромадли турларидан биридир. Глобал миқёсда у гиёҳванд моддалар, қурол-яроғ ва одам савдосидан кейин пул айланмаси бўйича тўртинчи ўринни эгаллайди. Ёввойи ҳайвонлар учун браконьерлар йилига тахминан 8,5 миллиард доллар топадилар.
Шу билан бирга, Қизил китобга киритилган кўплаб ҳайвонлар контрабанданинг даҳшатли шароитларидан нобуд бўлишади. Буларнинг барчаси бизнинг ноёб табиатимизга жиддий зарар етказади – биологик хилма-хилликка ҳам, экотизим барқарорлигига ҳам ҳалокатли таъсир кўрсатади.
Абдурауповнинг сўзларига кўра, Ўзбекистондан ноқонуний олиб чиқилган ҳайвонлар орасида Ўрта Осиё тошбақалари етакчи ўринни эгаллайди, улар уй ҳайвонлари дўконларида ва қўлдан сотиш учун оммавий равишда олиб кетилмоқда.
"Улар асосан Европа ва АҚШга олиб борилади, аммо занжир Ўзбекистонда бошланади, чунки мамлакатимиз бу тошбақа турларининг асосий яшаш жойидир. Биздан улар Қозоғистонга, кейин Россияга экспорт олиб кетилади ва у ерда бошқа мамлакатларга йўлга қўйилган каналлар орқали тарқатилади", – деди эксперт.
Иккинчи ўринда Хитой тиббиётида ва дори – дармонларни ишлаб чиқаришда ишлатиладиган сайғоқ шохлари туради. Биринчидан, улар Хитойга олиб кетилади ва у ердан Хитой диаспоралари яшайдиган барча мамлакатларга етиб боради. Мутахассиснинг фикрига кўра, сайғоқ шохлари, масалан, Данияда топилган, шунингдек, Япония, Сингапур ва Малайзияда сайғоқ шохлари сотиладиган катта бозорлар мавжуд.
"Шу билан бирга, Ўзбекистонда бу ҳайвонлар йўқ бўлиб кетиш арафасида. Устюртда атиги 300 га яқин бош қолган, аксарияти шохлари туфайли йўқ қилинган. 1970 йилларда улар гўшт учун ўлдирилган, шохлар пичоқ сопи учун ишлатилган. 90-йилларда шохларга браконьерлар қизиқа бошлаган ва сайғоқ популяциясини кескин камайган. Шунингдек, бир нечта салбий жиҳатлар юзага келган, хусусан, браконьерлик, чегаралар ва темир йўллар кўринишидаги миграция тўсиқлари, иқлим ўзгариши ва Орол денгизининг йўқ бўлиб кетиши туфайли одатдаги озуқалар йўқолган", - деди Абдураупов.
Шунингдек, Қозоғистон ушбу ҳайвонларнинг шохларини расмий равишда етказиб беради, қўшни давлатда уларни отишга рухсат берилади, чунки уларнинг сони 2,6 миллион бошга кўпайган.
Ноқонуний олиб чиқиш бўйича учинчи ўринда лочинлар туради. Қушлар Бирлашган Араб Амирликларга ва Саудия Арабистонига юборилади, у ерда улар ов учун ишлатилади.
"Ўзбекистонда лочинлар кўплаб жойларда учрайди, браконьерлар уларни тузоқлар, илмоқлар билан ушлашади ёки уяларидан ечиб олишади. Шунингдек, қор қоплони, унинг боласи ёки терилари, айрим ноёб қушлар ҳам олиб кетилмоқда", - дея хулоса қилди эксперт.
Эслатиб ўтамизки, Ўзбекистон ва Қозоғистон Устюрт платосининг ҳайвонот дунёси хавфсизлигини биргаликда кузатишни режалаштирмоқда.
Изоҳлар мавжуд емас