Ўзбекистон, Тошкент - Batafsil.uz. Яқинда Тошкентда қурилиш соҳасида навбатдаги шов-шув кўтарилди. Тегишли ҳужжатлари бўлмаган 60 га яқин объектда ишлар тўхтатилганидан бир ярим ой ўтгач, шаҳар ҳокимияти қурилаётган биноларнинг зилзилабардошлигини таъминлашдаги қоидабузарликлар туфайли яна 400 га яқин қурилишни тўхтатиб қўйди. Бу қурилишларга маблағ сарфлаганларнинг пул йўқотиши катта фожиа, лекин 1966 йилдаги фалокатнинг такрорланиши ундан ҳам катта фожиа бўлиши мумкин эди.
Ушбу мақолада уйларимиз қанчалик хавфсиз бўлиб қолгани, тунда хотиржам ухлашимиз учун қандай чоралар кўрилаётгани ва умуман олганда, сўнгги пайтларда қурилиш технологияларида нималар ўзгаргани ва нималар ўзгармай қолаётганини баҳолашга ҳаракат қиламиз.
Эволюциями ёки инқилобми?
Агар ИТ ёки автомобилсозликда инқилоблар кетма-кет содир бўлаётган бўлса, қурилишда тараққиёт жуда эҳтиёткорлик билан амалга оширилмоқда: бу нафақат якуний маҳсулотнинг узоқроқ яшаши, балки юқори масъулият билан ҳам боғлиқ.
Сўнгги бир неча юз, балки минг йил ичида қурилиш асослари деярли ўзгармади. Масалан, монолит ишларнинг моҳияти кўп асрлардан бери ўзгармай келмоқда: бетон сиқилишга, арматура чўзилишга ишлайди ва бу ерда ҳали глобал ютуқлар бўлмади.
Баъзи маълумотларга кўра, юк кўтарувчи конструкцияларни мустаҳкамлаш қадимги римликлар томонидан қўлланилган - Historia Augusta (милод бошидаги Рим императорларининг таржимаи ҳоли) император Каракалланинг термаларида"...пастда бронза ёки мисдан ясалган панжаралар қўйилган бўлиб, уларда бутун гумбаз ётади, у ердаги бўшлиқ эса механик олимлар имконсиз деб ҳисоблаган".
Аммо тараққиёт аста-секин ўз ўзгаришларини киритмоқда - архитекторлар ва муҳандислар кулманлардан рақамли моделларга ўтдилар, монолит қурилишда аста-секин пластификаторлар жорий этилмоқда, бетон ётқизиш ва қабул қилиш технологияси яхшиланмоқда, шу жумладан бетон насослари ва янада технологик қолиплардан фойдаланилмоқда, якка тартибдаги турар-жой қурилишида эса аста-секин, аммо ишончли тарзда 3Д-босма жадал ривожланмоқда.
Нафақат асбоб-ускуналар, балки қоидалар ҳам фаол ўзгармоқда - меъёрлар, регламентлар, хавфсизлик талаблари қатъийлашмоқда, меъморлар ва муҳандисларга чегаралар қўймоқда, техник ечимлар ва инфратузилмани шакллантирмоқда: ўтиш йўлларининг кенглиги, тўхташ жойлари сони, ёнғинга қарши чоралар ва бошқа кўплаб омиллар маҳсулотга, уни яратиш жараёнига, иқтисодиётга ва якуний фойдаланувчи тажрибасига таъсир кўрсатмоқда.
Зилзилабардошлик: виртуал реалликда ҳисоблаш
Ўзбекистон учун зилзилабардошлик ҳаётий муҳим масала. Вазият нафақат республиканинг юқори сейсмик хавфи билан, балки Тошкентнинг ўзида ҳам сейсмик вазият туманлар бўйича турлича эканлиги билан ҳам мураккаблашмоқда.
Айнан шунинг учун биз Golden House’да ҳеч қачон Механика институтининг ижобий хулосасисиз қурилиш-монтаж ишларининг фаол босқичини бошламаймиз. Мутахассислар 50 метрдан баланд бўлган барча биноларнинг юк кўтарувчи конструкцияларини синчковлик билан текширадиган ушбу экспертиза биз учун асосий таянч нуқтаси ҳисобланади.
Бу ерда ҳам рақамли воситалар ёрдамга келади - махсус дастурий мажмуалар бинони виртуал маконда моделлаштириш, том маънода ҳар бир тўсин, плита ва бирикмани ҳисоблаш, нафақат қурилишда ишлатиладиган материалларни, балки иқлим, тупроқни ҳам ҳисобга олиш, сейсмик фаоллик пайтида бинонинг хатти-ҳаракатларини моделлаштириш ва агар модель кутилганидек бўлмаса, тезда керакли тузатишларни киритиш имконини беради.
Бундай автоматлаштириш нафақат вақтни тежайди, архитектор ва муҳандисларнинг ишини осонлаштиради, балки инсон омилини минималлаштириш орқали хавфсизликни сезиларли даражада оширади. Қўшимча афзаллик - қиммат табиий синовларни юқори аниқликдаги виртуал моделлаштириш билан алмаштириш имконияти, бу охир-оқибат харидор учун якуний нархга ижобий таъсир кўрсатади.
Шуни таъкидлаш керакки, компания ҳар доим юқори мустаҳкамлик захирасини яратади, бу эса биноларимиз энг юқори балли зилзилаларга муваффақиятли бардош бера олиши ҳақида ишонч билан гапиришга имкон беради.
Тошкентда, қурилишга яроқли майдонларнинг катта қисми муаммоли грунтлардан иборат бўлгани учун биз фаол равишда "deep mixing" технологиясидан фойдаланамиз. Бу технологияда махсус аралаштирувчи асбоб ерга 30 метр чуқурликка қадар туширилади ва ерга махсус боғловчи суспензия қуйилади. Асбоб туширилаётганда грунт юмшатилиб, суспензия билан аралаштирилади. Қотгач, бу аралашма қуриладиган бинога мустаҳкам ва сейсмога чидамли пойдеворга айланади. Бундай ечимлар, масалан, «Ассалом Жомий» ва «Ассалом Боглар» лойиҳаларида, шунингдек Infinity турар-жой мажмуаси қурилишида қўлланилган. Бундан ташқари, баланд қаватли биноларнинг сейсмога чидамлилигини ошириш учун махсус эластомер ва маятникли сейсмоизоляция воситалари ҳам қўлланилиши мумкин. Улар Шарқий Осиёда кенг тарқалган. Аммо, 80–90-йиллардаги бир нечта тажрибавий лойиҳалардан сўнг, бу технология Ўзбекистоннинг ўзига хос шароитида ўзини етарлича самарали қилиб кўрсата олмади.
Синалган ечимларнинг янги қирралари
Агар бинолар "скелети"нинг тузилиши аввалгидек қолган бўлса, уни ташкил этувчи материаллар сезиларли даражада ўзгарган. Аввалгидек, бетон маркаси унинг сиқилиш босимига бардош бериш қобилиятини белгилайди - бу юк кўтарувчи конструкциялар учун асосий параметр ҳисобланади. Шу билан бирга, бетоннинг турли иқлим шароитларида ўз сифатини сақлаб қолишига ёрдам берадиган, унинг гигроскопиклигига таъсир кўрсатадиган, шунингдек, кенгроқ ҳарорат оралиғида қуйиш имконини берадиган махсус қўшимчалар - модификаторлар ишлаб чиқилди.
Шунингдек, қўлланиладиган бошқа материаллар ҳам доимий равишда такомиллаштирилмоқда. Масалан, аста-секин классик темир арматура ўрнини углерод миқдори юқори бўлган арматура эгалламоқда, у нафақат занглашга чидамли, балки ўзининг юқори мустаҳкамлиги туфайли оғирликни ва конструкциянинг умумий металл сиғимини камайтиришга имкон беради.
Панелли уйлар - классика ремейки
Панелли қурилишда вазият тахминан монолит қурилишда бўлгани каби - моҳиятан технология ўзгармаган бўлса-да, материалларда сифатли бурилиш юз берди. Агар совет йилларида панель уйлар совуқ "брежневкалар" билан боғлиқ бўлган бўлса, бугунги кунда улар қулай ва замонавий бинолардир - янги иссиқлик ва гидроизоляция материалларини қўллаш иссиқликни сақлайди, намликдан ҳимоя қилади, уйга "нафас олиш" имконини беради ва одамларнинг ҳаётини янада қулай қилади.
Шу билан бирга, ушбу технология билан боғлиқ баъзи чекловларни ҳам эътибордан четда қолдириб бўлмайди - ҳа, панеллар жараённи тезлаштиради ва истеъмолчилар учун нархни пасайтиради, аммо бу архитекторларнинг ўзини ифода этиш учун майдонни кескин қисқартиради.
Қанчалик ғалати туюлмасин, панелларни ишлаб чиқариш нархи монолит билан таққосланади - арзонлашиш сериялилик ҳисобига юз беради. Уй-жой қуриш заводи барча афзалликлари ва, албатта, уни доимий юклаш зарурати кўринишидаги чекловлари билан классик конвеер ишлаб чиқаришидир. Шу билан бирга, у бинолар фасадини индивидуаллаштиришга ҳам маълум чекловлар қўяди. Айнан шунинг учун ушбу технология фақат "комфорт" ёки "комфорт-плюс" тоифасидаги оммавий лойиҳаларда ўзини оқлайди. Юқори даражадаги лойиҳалар учун фақат монолит ёки ғишт ишлатилади.
Сокин инқилоб
Уйларни қуриш усуллари секин ўзгараётган бўлса-да, уларнинг ички тузилиши сўнгги ўн йилликларда ҳақиқий инқилобни бошдан кечирди. Иссиқлик изоляцияси энди шунчаки шиша пахта ёки минерал пахта эмас - унинг ўрнини замонавий полистироллар ва икки компонентли материаллар эгаллади. Гидроизоляция ҳам бошқача бўлди: битум ўрнига энди ПВХ-мембраналар, чуқур кириб борувчи мастикалар ва полиуретан ва полимочевина асосидаги чангланувчи қопламалар кенг қўлланилмоқда. Муҳандислик тизимларида металл қувурлар ПВХ ва композит қувурларга ўз ўрнини бўшатиб берди, радиаторлар эса тобора кўпроқ иссиқ поллар ва юқори самарали конвекторларга алмаштирилмоқда.
Замонавий биноларни мураккаб ёнғинга қарши тизимларсиз тасаввур қилиб бўлмайди: хавф туғилганда автоматик равишда тутун чиқариш тизими ишга тушади, лифтлар биринчи қаватга тушади ва эшиклари очиқ ҳолда тўсиб қўйилади, сигнал эса шу заҳотиёқ ёнғин хавфсизлиги пультига етиб боради.
Ҳаётий таъминотнинг захира тизимлари ҳам муҳим аҳамиятга эга. Генераторлар, сувни сақлаш ва тозалаш тизимлари, аккумуляторли қуёш панеллари - буларнинг барчаси аста-секин мажбурий стандартга айланмоқда.
Назорат усуллари ҳам ўзгармоқда. Конструкцияларнинг эски яхши ультратовуш тести ҳали ҳам ишлатилмоқда, аммо у тобора кўпроқ рақамли ечимлар ва сунъий интеллект элементлари бўлган тизимлар билан тўлдирилмоқда, бунинг натижасида ташхис қўйиш тезроқ ва аниқроқ бўлади.
Аммо тўлақонли "ақлли уйлар"ни жорий этиш ҳозирча кўпроқ айрим ҳаваскорларнинг иши бўлиб қолмоқда: шубҳасиз, биометрик қулфлар, “face-id”ли домофонлар ва "ақлли" маиший техника лойиҳаларимизда тобора кўпроқ пайдо бўлмоқда, аммо девелоперлар томонидан компьютерлаштирилган тизимларни тўғридан-тўғри хонадонларда оммавий равишда жорий этиш яқин йилларда одатий ҳолга айланмаса керак.
Айрим қурувчиларнинг ўз лойиҳаларида марказий кондиционерлаш ва вентиляция тизимларини жорий этиш қарори ҳам мунозарали кўринади: индивидуал тизимлар нафақат фойдаланишда осонроқ ва арзонроқ, балки қўшимча коммуникацияларни ётқизиш зарурати туфайли майдонни "еб" қўймайди, электр ва газ таъминотидаги узилишлар, шунингдек, алоҳида бошқарув компаниялари ишининг паст сифати улардан фойдаланишни ишончлилик нуқтаи назаридан афзал қилади.
Келажакка назар ташлаб
Эртага соҳани нималар кутмоқда? Профессионал қурилиш - бу ҳар доим мувозанат санъати. Тарозининг бир палласида рақамли моделлар, композитлар ва ақлли тизимлар турибди. Бошқасида - вақт синовидан ўтган материаллар, муҳандислик ечимлари, қатъий меъёрлар ва регуляторлар назорати.
Юзлаб объектлар қурилишининг тўхтатилиши билан боғлиқ воқеа қурувчи учун ҳам, харидор учун ҳам энг муҳим параметрлар лойиҳани топшириш тезлиги, унинг нархи ёки чиройли ташқи кўриниши эмас, балки қатъий интизом, қурилиш меъёрлари ва амалдаги қонунчиликка қатъий риоя қилиш эканлигини эслатди.
Албатта, соҳанинг келажаги янги материаллар ва технологияларда, аммо ҳозирги кун - масъулиятли ёндашув ва қурувчининг жамият ва келажак авлод олдидаги масъулиятини англашидадир.
Дмитрий Медведев,
Golden House бош директорининг лойиҳаларни бошқариш бўйича ўринбосари
Ҳамкорлик материали
Изоҳлар мавжуд емас