Ўзбекистон, Тошкент - Batafsil.uz. Ўзбекистонда режалаштирилаётган атом электр станциясида (АЭС) фавқулодда вазият эҳтимоли жуда паст - 1 фоиздан кам деб баҳоланмоқда.
Бу ҳақда физика-математика фанлари доктори, Ядро физикаси институти директори Илҳом Содиқов Ўзбекистондаги биринчи атом электр станциясини қуриш ва эксплуатация қилишда атроф-муҳитга таъсирни баҳолаш (АМТБ) бўйича жамоатчилик эшитуви доирасида мухбиримизга маълум қилди.
Илҳом Содиқовнинг сўзларига кўра, ҳеч бир соҳада мутлақ хавфсизликни кафолатлаб бўлмайди, аммо замонавий ядровий технологиялар хавфларни сезиларли даражада камайтиради.
"Велосипедда юрганда ҳам авария бўлиш эҳтимоли бор. Замонавий ядровий реакторлар билан боғлиқ ҳолда, фавқулодда вазиятлар эҳтимоли 1 фоизга ҳам етмайди," - деди у.
Мутахассиснинг таъкидлашича, реакторларнинг янги авлодлари актив ва пассив ҳимоя тизимлари билан жиҳозланган бўлиб, улар реакторни инсон иштирокисиз автоматик равишда тўхтатиш имконини беради. Унинг сўзларига кўра, замонавий атом электр станциялари нархининг катта қисми айнан хавфсизлик тизимларига тўғри келади, улар 1970-1980 йиллардаги реакторларга қараганда бир неча баравар қиммат.
Эксперт Илҳом Содиқов жаҳон атом саноати тарихини таҳлил қилар экан, бутун дунё бўйлаб 900 га яқин реактор қурилганини, уларнинг ярмидан кўпи муваффақиятли ишлашда давом этаётганини таъкидлади.
"Шу билан бирга, кўп ўн йилликлар давомида фақат бир нечта йирик авариялар қайд этилган, бу технологиянинг ишончлилиги даражасини таъкидлайди," - деди у.
Мутахассис соҳанинг барқарор ишлашига мисол сифатида Ўзбекистон тажрибасини келтирди. Ядро физикаси институтининг тадқиқот реактори 1959 йилдан бери ишлатиб келинмоқда ва 66 йил давомида объектда бирорта ҳам фавқулодда ҳодиса содир бўлмаган. Шунингдек, мутахассис Япониянинг "Фукусима-1" атом электр станциясидаги авариядан сўнг маҳаллий реактор конструкциясига қўшимча хавфсизлик чоралари жорий этилганини таъкидлади.
"Фукусима-1" атом электр станциясидаги авария - XXI асрнинг энг йирик радиациявий ҳалокати 2011 йил 11 мартда кучли зилзила ва ундан кейинги цунами натижасида содир бўлган. Улкан тўлқин станциянинг захира энергия таъминоти тизимларини сув остида қолдирди, бу эса реакторларни совутишнинг тўхташига ва ядро ёқилғисининг эришига олиб келди. Ҳодисага ИНЕС шкаласи бўйича максимал еттинчи даража берилди. Фожианинг асосий сабаби реакторларнинг конструктив нуқсонлари эмас, балки уларнинг ғайритабиий табиий офатдан ҳимояланмаганлиги эканлиги тан олинди.
Фукусиманинг сабоқлари дунёнинг барча мамлакатларини атом иншоотларида хавфсизлик тизимини кучайтиришга мажбур қилди. Замонавий АЭСлар энди автоном совутиш тизимлари ва суюқланма тутқичлари билан жиҳозланган бўлиб, улар станция тўлиқ ўчирилганда ҳам авариянинг олдини олишга қодир.
Илҳом Содиқовнинг фикрича, ядро генерацияси умуман олганда бошқа энергия манбаларига қараганда хавфсизроқ. Хусусан, у жаҳон тарихида қисқа вақт ичида ўн минглаб одамларнинг ўлимига олиб келган гидроэлектр станцияларидаги кенг кўламли ҳалокатларни эслатди.
Ўзбекистондаги бўлажак АЭС ўтмишнинг барча сабоқлари ва долзарб жаҳон тажрибасини ҳисобга олган ҳолда лойиҳалаштирилмоқда. Замонавий технологик ечимлар объектнинг ҳимоясини таъминлаш ва ҳатто экстремал ташқи таъсирлар ҳолатида ҳам хавфларни минималлаштириш имконини беради.
Эслатиб ўтамизки, бугун Жиззах вилоятида атом электр станциясини қуриш лойиҳасига бағишланган жамоатчилик эшитуви бўлиб ўтмоқда.
Янги АЭС мамлакатни барқарор энергия билан таъминлашнинг муҳим элементи бўлиб, марказий ҳудудлар, жумладан, Самарқанд, Жиззах ва Навоий вилоятлари эҳтиёжларининг катта қисмини қоплайди. "Ўзатом" агентлиги директори Азим Ахмедхаджаевнинг сўзларига кўра, станциянинг ишга туширилиши энергия тизимини мустаҳкамлаш ва мавжуд электр узатиш линияларига юкламани камайтириш имконини беради.
Лойиҳа замонавий ВВЕР-1000 ва РИТМ-200Н реакторларини ўрнатишни ўз ичига олади. Қурилиш станцияни қуриш босқичида ҳам, ундан фойдаланиш даврида ҳам минглаб иш ўринларини яратади, шунингдек, қурилиш, транспорт ва хизмат кўрсатиш соҳаларини ривожлантириш учун туртки бўлади.
Таъкидлаш жоизки, АЭС қурилиши уч босқичда амалга оширилади. Биринчи босқичда 55 мегаватт қувватга эга РИТМ-200Н интеграл реакторлари пайдо бўлади. Улар узайтириш имконияти билан 60 йил ишлашга мўлжалланган. Улар учун ёқилғи сифатида кам бойитилган уран ишлатилади. Интеграл конструкция туфайли битта корпусда барча асосий элементлар: фаол зона, буғ генераторлари ва циркуляцион насослар бирлаштирилган. Бундай ёндашув иссиқлик ташувчининг сизиб чиқиш хавфини минималлаштиради ва нормал режим бузилганда ҳам ишлашни таъминлайди.
Иккинчи ва учинчи босқичларда 1000 мегаваттли катта қувватли ВВЕР-1000 реакторларини қуриш кўзда тутилган. Шунингдек, улар 60 йиллик хизмат муддатига мўлжалланган бўлиб, замонавий хавфсизлик тизимлари билан жиҳозланган. Лойиҳада эритма тутқичи, иссиқликни пассив олиб кетиш тизимлари ва фавқулодда ўчиришдан кейин 72 соат давомида хавфсиз ишлаш имконияти мавжуд. Совутиш учун қуруқ вентиляторли градирнялардан фойдаланилади.
Октябрь ойида майдончада асосий босқич - бўлажак кичик қувватли атом электр станцияси (КҚАЭС) учун котлован қазиш бошланди.
Изоҳлар мавжуд емас