Ўзбекистон, Тошкент - Batafsil.uz. Қозоғистонда вояга етмаганларнинг жинсий дахлсизлигига қарши жиноятлар учун судланган шахсларга нисбатан кимёвий ахталаш усулини қўллаш тартиби аниқлаштирилди. Эндиликда бу жараён аввалгидек ҳукмдан кейин эмас, балки маҳкум озод этилишидан олти ой олдин амалга оширилади.
Бундай ўзгариш мамлакат Соғлиқни сақлаш вазирлигининг "Тиббий йўсиндаги мажбурлов чорасини қўллаш қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида"ги янги буйруғида мустаҳкамланган. Ҳужжатда чора қўллаш тўғрисидаги қарорни ким ва қайси босқичда қабул қилиши, шунингдек, у қайси муддатларда ўтказилиши белгиланган.
Бу қандай амалга ошади
Энди жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти жазо муддати тугашидан бир йил олдин маҳкумга оид материалларни судга юбориши керак. Суд суд-психиатрия экспертизасини тайинлайди, у шахсда руҳий оғишлар ёки жинсий зўравонликка мойиллик бор-йўқлигини баҳолайди.
Агар экспертлар мойилликни тасдиқласа, суд кимёвий ахталаш усулини қўллаш тўғрисида қарор қабул қилади ва жараённинг ўзи қамоқдан чиқишдан олти ой олдин амалга оширилади.
Бу қоидалар суд қарори билан руҳий касалликлар шифохоналарида даволаниш тайинланган маҳкумларга тааллуқли эмас.
Янги тартиб 18 октябрдан кучга киради.
Аввал қандай бўлган
Қозоғистонда кимёвий ахталаш 2018 йилнинг январь ойидаёқ жорий этилган. Ўшанда қонун уни суд ҳукми билан - суд-психиатрия экспертизаси хулосаси асосида тайинлашга рухсат берди. Бироқ, аввалги таҳрирда процедура қачон амалга оширилиши - муддат тугашидан олдин ёки кейин ўтказилиши аниқ кўрсатилмаган.
Бундан ташқари, бир мунча вақт давомида қонун амалда деярли қўлланилмади: амалиётни бажаришга тайёр бўлган мутахассислар ва тиббиёт муассасалари етишмади. Кимёвий ахталаш билан боғлиқ биринчи ҳолат 2018 йил сентябрь ойида Ақтауда қайд этилган.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, қоидаларни тафсилотлаштириш тўғрисидаги қарор ягона ҳаракатлар тартибини ўрнатиш ва суд қарорларини ижро этишда турли хил талқинларни истисно қилиш зарурати билан боғлиқ.
Нега ҳукумат ёндашувни кучайтирди
2018-йилги қонун болаларга қарши жинсий жиноятларнинг кўпайиши ортидан қабул қилинган. Биргина 2017 йилда 120 дан ортиқ вояга етмаганларни зўрлаш ҳолатлари қайд этилган. Баъзи жиноятчилар озодликка чиққандан кейин ҳам қайта тажовуз қилишган.
Мутахассисларнинг фикрича, янги схема - озодликка чиқишдан олдин кимёвий ахталаш ўтказилганда - касалликнинг қайталаниш хавфини камайтириши ва озодликка чиққандан кейин препаратнинг узоқ муддатли таъсирини таъминлаши керак.
Кимёвий ахталаш яна қаерларда қўлланилади?
Бундай қонунлар дунёнинг кўплаб мамлакатларида амал қилади ва уларни қўллашга бўлган ёндашув миллий қонунчилик, суд амалиёти ва жамоатчилик муҳокамаларига боғлиқ.
Масалан, Жанубий Кореяда кимёвий ахталаш 2011 йилда жорий этилган. Бироқ биринчи марта суд бу чорани фақат 2013 йил 3 январда қўллаб, педофилни 15 йилга озодликдан маҳрум қилди ва уч йил давомида дори-дармонлар билан даволаниш курсини ўташга ҳукм қилди. Эркак 2011-2012 йилларда беш нафар ўсмирни зўрлашда, уларга қурол билан таҳдид қилишда ва интим материалларни эълон қилиш орқали товламачилик қилишда айбдор деб топилган.
2016 йил октябрь ойида Индонезияда педофилларга нисбатан кимёвий ахта қилишни қўллашга рухсат берувчи қонун қабул қилинди. Қизғин баҳс-мунозаралардан сўнг, парламент ҳужжатни маъқуллади.
Қонунга кўра, болаларга қарши жинсий жиноятлар содир этган шахслар ўлим жазосига ёки мажбурий кимёвий ахталаш билан икки йилгача қамоқ жазосига ҳукм қилиниши мумкин.
Шу билан бирга, Индонезия шифокорлар ассоциацияси унинг аъзолари тиббий этикага зид деб ҳисоблаб, муолажани ўтказишда иштирок этмаслигини маълум қилди.
Эстонияда жинсий жиноятчилар учун кимёвий ахталаш 2012 йил июнь ойида қонунийлаштирилган. Қонун маҳкумларга комплекс терапия доирасида кимёвий ахталашни ўз ичига олган даволаш курсини ихтиёрий равишда ўташ имконини беради. Бироқ амалиётда бу чора жуда кам қўлланилади.
Қонун судларга кимёвий ахта қилишга розилик бериш эвазига муддатидан олдин озод қилишни таклиф қилиш ҳуқуқини беради. Бироқ, даволаниш дастуридан бош тортганлар дастлабки қамоқ муддатини ўташни давом эттиришлари шарт. Суд даволаниш давомийлигини белгилайди - камида 18 ой.
АҚШда кимёвий ахта қилиш федерал даражада тартибга солинмаган, аммо бир қатор штатларда - Калифорния, Флорида, Луизиана, Монтана, Техас, Висконсин ва Алабама штатларида уни қўллаш Эстониядаги каби жинсий жиноятлар учун ҳукм қилинганларни муддатидан олдин озод қилиш шарти сифатида кўзда тутилган.
2025 йилда Мадагаскар пойтахти Антананариву суди биринчи марта болани зўрлашда айбдор деб топилган эркакни жарроҳлик йўли билан ахталаш ва умрбод мажбурий меҳнатга ҳукм қилди. Бу ҳақда 2424 MG портали хабар берди.
Айбланувчи - Да-Вилли номи билан танилган Жонни Уильям Андрианамбининцуа 2024 йил 3 март куни содир этилган олти ёшли қизни зўрлашда айбдор деб топилди. Суд унга Жиноят кодексида назарда тутилган максимал жазони - мажбурий меҳнат ва ахталаш билан умрбод қамоқ жазосини тайинлади. Бундан ташқари, Да-Вилли қотилликка уринишда ҳам айбдор деб топилган.
Эслатиб ўтамизки, жарроҳлик йўли билан ахталаш жазосини назарда тутувчи 2024-001-сонли қонун 2024 йил сентябрь ойида қабул қилинган эди. 1688-сонли Фармонга кўра, унинг амал қилиши қонун кучга киргунга қадар содир этилган жиноятларга ҳам татбиқ этилиши мумкин, бу эса уни ушбу ҳолатда қўллаш имконини берган.
Ўзбекистонда ҳолат қандай
Ўзбекистонда кимёвий ахталаш тўғрисида қонун қабул қилинмаган, лекин мавзу бир неча бор кўтарилган. 2023 йилда депутат ва "Юксалиш" ҳаракати етакчиси Бобур Бекмуродов педофилларни кимёвий ахта қилишни жорий этишни таклиф қилди. Бу ҳақда у Тошкентда 29 ёшли эркак 12 ёшли қизни зўрлаб, ўлдиргани билан боғлиқ шов-шувли воқеа ортида айтиб ўтди.
Ўшанда ташаббус қизғин муҳокамаларга сабаб бўлган, бироқ парламентда кўриб чиқилмаган.
Изоҳлар мавжуд емас