Ўзбекистон, Тошкент - Batafsil.uz. Никоҳ шартномаси - нима учун керак ва уни қандай қилиб тўғри расмийлаштириш мумкин? Аксарият ўзбек оилалари учун бу ҳужжат тушунчасининг ўзи ҳали ҳам эҳтиёткорлик билан эшитилади - гўё эр-хотин ўртасидаги ишончсизлик ҳақида гап кетаётгандек. Аслида никоҳ шартномаси оилавий молияни тартибга солиш ва муносабатларда хотиржамликни сақлашга ёрдам берадиган воситадир.
Batafsil.uz мухбири никоҳ шартномасини қандай тузиш, унга нималарни киритиш мумкинлиги ва қандай хатоларга йўл қўймаслик кераклигини аниқлади.
Нима ёзиш мумкин
Никоҳ шартномаси - бу расмий ҳужжат бўлиб, унда эр-хотинлар ёки эндигина никоҳдан ўтаётганлар ўзларининг мулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари тўғрисида келишиб оладилар. Ўзбекистонда никоҳ шартномалари Оила кодекси билан тартибга солинади ва 1998 йилдан бери амал қилади, аммо ҳали ҳам кўплаб эр-хотинлар стереотиплар туфайли уни расмийлаштиришга қарор қилишмаяпти.
Шартнома мазмунини эр-хотин мустақил равишда белгилайдилар. Ҳужжатда улар у ёки бу мулк айнан кимга тегишли эканлигини ёзиб қўйишлари мумкин. Масалан, хотиннинг номига сотиб олинган квартира фақат унинг мулки бўлиб қолади, эрнинг номига ёзилган автомобиль эса унинг шахсий мулки бўлиб қолади.
Агар эр-хотиндан бири бизнес билан шуғулланса, шахсий инвестицияларга эга бўлса, кредитларни расмийлаштирса ёки йирик молиявий битимларда иштирок этса, бу айниқса муҳимдир. Бу ҳолда никоҳ шартномаси ўзига хос ҳимоя механизмига айланади - у бирининг молиявий хатарлари иккинчисига таъсир қилмаслиги учун шахсий ва оилавий мулкни аниқ ажратиш имконини беради.
Шунингдек, шартномада оилада харажатлар ва даромадлар қандай тақсимланишини олдиндан белгилаш имконияти ҳам мавжуд. Унда коммунал тўловларни ким тўлаши, оила бюджетини ким юритиши, жамғармалар ёки кредитлар учун ким жавоб бериши кўрсатилиши мумкин.
Агар хоҳиш бўлса, эр-хотиндан бири ажрашгандан сўнг вақтинча қийин аҳволга тушиб қолса, уни моддий қўллаб-қувватлаш тўғрисидаги бандни қўшиш мумкин. Бу қўшимча кафолатларни яратади ва ажралиш жараёнини камроқ оғриқли қилади.
Нима тартибга солинмайди?
Никоҳ шартномаси фақат эр-хотин ўртасидаги мулкий муносабатларга тааллуқлидир. Бундан ташқарига чиқадиган ҳар қандай нарса жоиз эмас.
Масалан, ҳужжатда маиший ёки оилавий мажбуриятларни - масалан, ким кечки овқат тайёрлаши, уйни тозалаши ёки боласи билан сайр қилишини кўрсатиш мумкин эмас. Бу ҳуқуқий тартибга солиш предмети бўлмай, балки шахсий келишувлар соҳасидир.
Бундан ташқари, никоҳ шартномаси эр-хотиндан бирининг эркинлигини чеклаши мумкин эмас. Инсон қаерда ишлаши, кимлар билан мулоқотда бўлиши, ўз вақтини қандай тақсимлаши кераклиги доирасини белгилаб қўйиш нотўғри.
Яна бир муҳим чеклов болалар билан боғлиқ. Алимент, боланинг турар жойи ва васийлик тартиби билан боғлиқ барча масалалар фақат суд тартибида ҳал этилади.
Ва ниҳоят, ҳужжатда эр-хотиндан бирини атайин ноқулай аҳволга солиб қўядиган бандлар бўлмаслиги керак. Агар нотариус бундай шартларни аниқласа, у шартномани тасдиқлашдан шунчаки бош тортади.
Қандай расмийлаштирилади
Ўзбекистонда никоҳ шартномасини расмийлаштириш мураккаб жараён бўлмаса-да, синчковлик ва муайян қоидаларга риоя қилишни талаб этади.
Шартнома ёзма шаклда тузилади ва албатта нотариус томонидан тасдиқланади - бу асосий босқич, чунки фақат нотариал тасдиқланган ҳужжат юридик кучга эга бўлади. Шуни таъкидлаш жоизки, хизмат учун давлат божи олинмайди, бу эса уни ҳамма учун қулай қилади.
Нотариус эр-хотиннинг шахсини ва муомала лаёқатини тасдиқлаши, уларга имзолашнинг ҳуқуқий оқибатларини тушунтириши, шартнома шартлари қонунни ва тарафларнинг ҳуқуқларини бузмаслигига ишонч ҳосил қилиши керак. Бундай ёндашув шаффофлик ва эр-хотиннинг манфаатларини ҳимоя қилишни кафолатлайди.
Барча бандлар текширилгандан ва келишилгандан сўнг, томонлар имзо чекадилар, нотариус муҳр қўяди ва шартнома расмий ҳужжатга айланади.
Шартноманинг бир нусхаси нотариал идорада, иккинчи нусхаси эр-хотинда қолади. Агар вақти келиб унинг нусхаси йўқолса, дубликатни ҳар доим нотариусдан олиш мумкин.
Шартномани никоҳ қайд этилгунга қадар тузиш мумкин - бу ҳолда у тўй куни амал қилади. Агар эр-хотин уни кейинроқ, яъни никоҳ даврида расмийлаштиришга қарор қилишса, ҳужжат нотариал тасдиқланган пайтдан бошлаб амал қила бошлайди.
Қандай ўзгартириш ёки бекор қилиш мумкин
Никоҳ шартномаси бир неча марта ва абадий қайд этилган ҳужжатдир. Уни ўзгартириш ёки бекор қилиш мумкин, лекин фақат эр-хотиннинг ўзаро розилиги билан. Барча ўзгартиришларни ҳам нотариусда расмийлаштириш керак - такрорий тасдиқловсиз улар юридик кучга эга бўлмайди.
Шуни унутмаслик керакки, қонун бўйича никоҳ шартномасини бажаришдан бир томонлама бош тортишга йўл қўйилмайди. Агар эр-хотиндан бири ўзгаришларга рози бўлмаса, масала суд орқали ҳал қилинади.
Шу билан бирга, суд фақат истисно ҳолатларда - масалан, томонлардан бирининг ҳаётида жиддий ўзгаришлар юз берган бўлса: ишини йўқотган, касал бўлган ёки бошқа кутилмаган ҳолатларда аралашиши мумкин.
Никоҳ бекор қилингандан сўнг, шартноманинг амал қилиши тўхтатилади. Бироқ, агар унда ажралишдан кейинги даврга тегишли шартлар, масалан, эр-хотиндан бирининг вақтинчалик моддий таъминоти олдиндан белгиланган бўлса, бу бандлар амал қилишда давом этади.
Энг муҳими
Никоҳ шартномаси расмиятчилик ёки "ҳар эҳтимолга қарши қоғоз" эмас. Бу оиланинг манфаатларини ҳимоя қилишга ва кўнгилсиз кутилмаган ҳодисалардан қочишга ёрдам берадиган ҳуқуқий асосдир.
Давлат ташаббуслари ва жамиятнинг молиявий маданиятга бўлган эътибори ортиб бораётган бир шароитда никоҳ шартномаси аста-секин одатий ҳолга айланиб бормоқда. Бу орқага эмас, балки олдинга - тартиб, масъулият ва ўзаро ҳурмат сари ташланган қадамдир.
Нима учун Ўзбекистонда никоҳ шартномаси ҳалигача жуда кам учрайди, уни тузишга қандай асотирлар тўсқинлик қилмоқда ва бу ҳужжат оилани ҳимоя қилишнинг ҳақиқий воситасига айланиши мумкинлиги ҳақида бизнинг материалимизда берилган.
Изоҳлар мавжуд емас