Ўзбекистон, Тошкент - Batafsil.uz. Ўтган йилнинг май ойида Ўзбекистон ҳукумати мева ва сабзавотлар экспортига минимал нархларни белгилаган эди. Бу таъминотдан тушган даромадларни яширишга қарши курашиш ва яширин иқтисодиёт улушини камайтириш учун қилинган. Экспертларнинг фикрича, амалда бундай назорат чораси самарасиз бўлган. Аксинча, ҳалол экспортчиларнинг ишини қийинлаштиради ва Ўзбекистон мева-сабзавот маҳсулотларининг ташқи бозорлардаги рақобатбардошлигини пасайтиради.
"EastFruit" таҳлилчиларининг фикрича, бундай чора уни амалга оширишнинг мослашувчан бўлмаган механизми билан биргаликда бир қатор салбий оқибатларга, жумладан, экспортнинг "эгри" схемаларини рағбатлантиришга олиб келади.
Янги сабзавот ва меваларни ташқи бозорларга жўнатиш бўйича жорий мавсумда экспорт битимлари бўйича вужудга келган дебитор қарздорликнинг ошиши, етказиб беришнинг реал нархлари белгиланган минимал нархлардан пастлиги вазиятни янада оғирлаштирмоқда. Бу ҳақда Ўзбекистоннинг Musaevs AgriFoods экспорт компанияси раҳбари Нодирбек Мусаев маълум қилди.
"Минимал нархлар ўтган йилгидек ҳафтада бир марта қайта кўриб чиқилади, бозорнинг кунлик тебранишлари, товар сифати тоифалари бўйича ҳам, мамлакат ҳудудлари бўйича ҳам нархларнинг сезиларли фарқлари ҳисобга олинмайди. Ҳолбуки, янги сабзавот ва меваларни экспорт қилиш мавсумида бозор анча динамик бўлади, экспортчилар минимал нархлар жадвали бозорнинг реал динамикасига "етиб олишини" кутиб тура олмайдилар," - деди у.
Исбот сифатида у амалиётдан реал мисоллар келтирди.
Жорий йилнинг август ойи ўрталарида беларуслик ритейлер "Ҳусайни" навли яшил узумнинг бир килограммини 1,12 доллардан ДАП шартлари асосида етказиб бериш бўйича буюртма берган эди. Тайёр маҳсулотнинг етказиб бериш билан биргаликдаги таннархи килограмми учун 1 доллардан ошмасди. Бироқ, белгиланган минимал экспорт нархлари жадвалига кўра, 29 августга қадар энг арзон навли янги узумни ҳам FCA шартлари асосида килограмми 1,2 доллардан паст нархда экспорт қилиш мумкин эмас эди.
Янги анор ҳақида яна бир мисол. 10 сентябрь ҳолатига кўра, экспортнинг минимал нархи бир килограмм учун 1,5 доллар этиб белгиланган бўлса, экспортчилар харид қиладиган янги анорнинг ички бозордаги улгуржи нархлари бир килограмм учун 10 000 - 13 000 сўм (0,81 - 1,05 доллар) оралиғида ўзгариб туради.
Бошқача айтганда, ушбу маҳсулотларни экспорт қилиш мумкин бўлган минимал нарх чегараси ички бозордаги минимал улгуржи нархлардан 85 фоизга юқори.
Бу вазиятда экспортчилар ё минимал нархлар пасайишини кутишлари ёки импортчи билан келишишлари ва инвойсда оширилган сотиш нархини кўрсатишлари керак бўлади. Лекин чет эллик ҳамкорни ҳужжатлардаги нархни оширишга кўндирсангиз ҳам, ҳеч ким тўламайди.
Бунда экспортчи тузатилган нархли инвойсни тақдим этиши ёки томонлар томонидан келишилган ҳақиқий нарх билан инвойсда кўрсатилган нарх ўртасидаги фарққа нисбатан рекламация далолатномасини имзолаши керак бўлади. Ушбу ҳолатда экспортчи ҳужжатларда реал етказиб бериш нархлари ўрнига минимал рухсат этилган экспорт нархларини кўрсатишга мажбур бўлиб, ўзининг экспорт бўйича дебиторлик қарзи муаммоси билан қолади.
Буларнинг барчаси йирик хорижий ритейлерлар ва улгуржи импортчилар билан шаффоф схемалар бўйича ишлайдиган компаниялар фаолиятига салбий таъсир кўрсатмоқда. Узоқ вақтдан бери "эгри" экспорт схемаларидан фойдаланишга ўрганиб қолган бозор иштирокчилари янги воқеликка тез мослашдилар.
Эслатиб ўтамизки, жорий йилнинг июль ойида меваларнинг минимал нархлари бўйича баҳсларга жавобан минимал экспорт нархлари энг йирик улгуржи бозорлардаги нархларни, шунингдек, экспортчиларнинг ўз таклифларини ҳисобга олган ҳолда шакллантирилиши маълум қилинганди.
Изоҳлар мавжуд емас