Ўзбекистон, Тошкент – Batafsil.uz. Марказий Осиёда баҳор - бу шунчаки фасллар алмашинуви эмас, балки янгиланиш, тинчлик ва эзгу ишлар фаслидир. Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистонда 21 март куни энг қадимий ва энг дилбар байрамлардан бири - Наврўз нишонланади. Ҳар бир мамлакатда унинг ўз анъаналари бор, аммо моҳият ўзгармайди: баҳорни тоза қалб билан кутиб олиш, кенг дастурхон ёзиш ва яхшиликка ишониш.
Ўзбекистон. Барчаси хашардан бошланади
Ўзбекистонда Наврўз байрамига тайёргарлик байрамдан бирмунча олдин бошлаб юборилади. Одамлар кўчаларга чиқишади, ҳовлиларни тозалашади, дарахтлар ўтқазишади. Баҳорни тозаликда кутиб олиш керак, шунда йил омадли келади, деб ишонилади.
Аммо асосий мўъжиза байрам арафасидаги кечада, катта қозонларда сумалак пишириш бошланганда содир бўлади. Ушбу мазали таомни тайёрлаш жараёни узоқ вақтни олади, қўшиқ, рақс ва ҳазиллар билан бирга давом этади - анъанага кўра, сумалакни фақат яхши кайфиятда тайёрлаш керак.
Пишириш вақтида қозонга тош ёки ёнғоқ ташланади. Баъзилар шу йўл билан тилак тилайди, хурофотга унча ишонмайдиганлар эса бу йўл билан сумалак куйиб қолмайди ва уни аралаштириш қулай бўлади, дейишади.
Байрам байрами куни, 21 мартда эса бутун мамлакат бўйлаб байрам дастурхонлари ёзилади. Уларда албатта кўк сомса, хушбўй ҳалим, ёнғоқ ва ширин қуруқ мевалар бўлади.
Шаҳарларнинг марказий майдонларида ярмаркалар, концертлар, халқ ўйинлари, миллий кураш мусобақалари ўтказилади.
Тожикистон. Суманакда фол очиш
Тожикистонда Наврўз бир ҳафта давомида нишонланади. Кўчаларда юриш ва кураш мусобақалари, "бўзкаши" мусобақаси уюштирилиб, унда иштирокчилар рақибларидан қўчқор танасини тортиб олишлари керак. Ёшлар базмларда ўзларига келин танлайдилар.
Байрам олдидан қарзларни тарқатиш, уйни тартибга келтириш, кераксиз нарсаларни ташлаб юбориш, Наврўз куни эса тўкин дастурхон ёзиш одат тусига кирган. Дастурхонда "С" ва "Ш" ҳарфига еттитадан таом бўлиши керак. Бу қадимий анъана зардуштийлик давридан бери сақланиб келмоқда. Ривоятларга кўра, етти ўлмас авлиё одамлар билан байрам дастурхонини баҳам кўриш учун осмондан тушади.
Ўзбекистонда бўлгани каби бу ерда ҳам сумалак пиширилади. Фақат у суманак деб аталади. Қозондаги тошлар ҳақидаги эътиқод ҳам бироз бошқача.
"Пиширишдан олдин қозонга ёнғоқ ва тошлар ташланади, эрталаб эса улар қандай нақш ҳосил қилганини кўришади. Айтишларича, бу бир йилга мўлжалланган. Бир куни бувимнинг қуёшга ўхшаш нақши пайдо бўлди ва йил ҳақиқатан ҳам илиқ ва бахтли бўлди," - деди мухбиримизга душанбелик Меҳрангез.
Қозоғистон. Кўпроқ хайрли ишлар қилиш
Қозоғистонда баҳор байрами уч кун - 21 мартдан 23 мартгача давом этади. Бу ерда ҳам баҳорни тоза уйда ва тоза ниятлар билан кутиб олиш муҳим: олдиндан тозалаш, қариндошлар билан ярашиш ва муҳтожларга ёрдам кўрсатиш.
Байрамнинг асосий таоми - Наврўз кўже бўлиб, у сув, гўшт, сут, туз, дон, ёғ ва зираворлардан иборат етти хил масаллиқли шўрвадир. Шунингдек, бўғирсоқ, бешбармоқ ва бошқа таомлар тайёрланади. Қозоғистонликлар қанчалик кўп меҳмон кутса, йил шунчалик омадли ўтишига ишонишади.
"Шунингдек, Қозоғистонда болаларга ноз-неъматлар тарқатиш ва атрофдаги барчага Наврўз қутлуғ бўлишини тилаш анъанаси мавжуд. Бундан ташқари, Наврўз - эзгу ишлар байрами. Агар шу куни кимгадир ёрдам берган бўлсангиз, йил давомида омадингиз кулиб боқади", - дейди олмаоталик Дамира.
Йирик шаҳарларда байрам шарафига миллий таомларни татиб кўриш, тақинчоқлар харид қилиш ва анъанавий рақсларни томоша қилиш мумкин бўлган ўтовлар ўрнатилади. Бу ерда Наврўз кўпроқ этнографик фестивалга ўхшайди.
Қирғизистон. Мўл ҳосил умидлари
Қирғизистонда бу байрам Ноорўз деб аталади ва у ерда табиат билан энг яқин боғлиқ. 21 март куни Она Ер қишки уйқудан уйғонади, деб ишонилади.
"Биз ҳар доим биринчи яшил ниҳолларни кутамиз - бу йил бошланганининг белгисидир. Агар гулни биринчи бўлиб кўрган бўлсанг, тилагингни айтишинг керак ва у албатта амалга ошади," - деди бишкеклик Артём.
Қўшни давлатларда бўлгани каби қирғизистонликлар байрам олдидан уйларини тозалаб, яқинлари билан ярашиб, зиёфатлар уюштиришади. Сумалак, шунингдек, гўшт, дон ва зираворлардан тайёрланган тўйимли таом - чон-кеже тайёрланади. Ҳаммага етарли бўлиши учун кўп миқдорда тайёрланади, чунки байрам сахийлик, фаровонлик ва халқ аҳиллигининг рамзидир.
Бугунги кунгача кўплаб қирғизлар қадимий анъанага амал қилишади: байрам арафасида кечаси уйдаги идишларни сут, айрон, дон ва булоқ суви билан тўлдиришади. Бу мўл ҳосил ва фаровонлик рамзи ҳисобланади.
Изоҳлар мавжуд емас