Ўзбекистон, Тошкент - Batafsil.uz. Исроил ва Эрон ўртасидаги можаронинг кескинлашуви фонида, унинг оқибатлари Яқин Шарқдан ташқарида ҳам сезилмоқда, бу кескин вазият Ўзбекистон иқтисодиётига қандай таъсир қилади, деган савол тобора кўпроқ эътиборни тортмоқда. Ҳудудий жиҳатдан олислигига қарамай, мамлакатимиз ҳарбий ҳаракатлардан зарар кўриши мумкин бўлган савдо ва транспорт йўллари орқали минтақа билан чамбарчас боғланган.
Сиёсатшунос, "Маъно" тадқиқот ташаббуслари маркази директори Бахтиёр Эргашев ушбу кескинлашув қандай хавф ва таҳдидларни келтириб чиқариши ва нима учун можаро Ўзбекистоннинг асосий иқтисодий тармоқлари ва стратегик лойиҳаларига зарба бериши мумкинлигини тушунтирди.
Эрон муҳим иқтисодий ҳамкор сифатида
Сўнгги йилларда Ўзбекистон Эрон билан савдо ҳажмини сезиларли даражада оширди. Мутахассиснинг таъкидлашича, Эрон портлари Ўзбекистон товарлари экспорти ва импорти учун асосий манбаларга айланган, Эрон ҳудуди орқали ўтадиган қуруқликдаги транспорт йўлаклари эса мамлакат логистикасида муҳим роль ўйнайди.
"Эрон портлари бизнинг экспорт ва импорт учун асосий йўналишлардан бирига айланди. Агар улар ёпилиб, юк ташиш тўхтаса, бу бизнинг иқтисодий имкониятларимизга жиддий зарба бўлади," - деди Бахтиёр Эргашев.
Эслатиб ўтамиз, жорий йилнинг январь ойида Эрон ва Ўзбекистон икки томонлама ва транзит ташишлар доирасида юк машиналарининг кириши ва транзити учун ноль ставкаларни жорий қилган эди. Май ойида эса томонлар товар айирбошлашни 2 миллиард долларга етказиш чора-тадбирларини муҳокама қилдилар. Бу масала Теҳронда Ўзбекистон бош вазири Абдулла Арипов ва Эрон биринчи вице-президенти Муҳаммад Ризо Ареф бошчилигидаги ҳукумат делегациялари музокараларида кўриб чиқилди.
Нефть нархлари ва ички бозорга босим
Можаронинг дастлабки сезиларли оқибатларидан бири нефть нархининг ошиши бўлди. Исроил Эрондаги нефтни қайта ишлаш заводларига, жумладан, Табриздаги обектларга аллақачон зарба беришни бошлаган. Бунга жавобан Эрон Исроилнинг энергетика объектларига ҳужум қилиши мумкин.
"Ўтган йилдаёқ Эрон нефтни қайта ишлаш заводларига берилган зарбалар Эроннинг жавоб реакциясига сабаб бўлиши ва у Исроилнинг нефтни қайта ишлаш заводларига зарба бериши ҳақида баёнот берилган эди. Бу эскалациянинг кейинги босқичи бўлиб, томонлар бир-бирининг иқтисодий салоҳиятини йўқ қилишни бошлайди", - дея тушунтирди мутахассис.
Бундан ташқари, Эрон Форс кўрфазидаги дунё нефть қазиб олишининг қарийб чорак қисми ўтадиган асосий денгиз йўли - Ормуз кўрфазининг тор бўғозини тўсиб қўймоқчи экани ҳақида хабарлар бор.
"Бу нефтни ташишда жиддий қийинчиликларга олиб келади ва экспертларнинг ҳисоб-китобларига кўра, бир баррелнинг нархи 120-130 долларгача кўтарилади", - дея огоҳлантирди Эргашев.
Ушбу материал эълон қилинган вақтда нефть нархи бир баррель учун 74,5 долларни ташкил этади. 12 июнь куниёқ нарх 70 доллар даражасида эди, яъни кескинлашув бошланганидан бир неча кун ичида нефть нархининг иккинчи сакраши содир бўлди.
Нефтнинг соф импортчиси бўлган Ўзбекистон учун бу ёқилғи нархининг ошиши, ишлаб чиқариш харажатларининг кўпайиши ва натижада ички бозорда нархларнинг ошишини англатади.
Халқаро инфратузилма лойиҳаларини тўхтатиш
Экспертнинг сўзларига кўра, Ўзбекистон Эрон орқали ўтувчи ва Ҳинд океани портларига чиқишни таъминловчи "Шимол-Жануб" халқаро транспорт йўлагида фаол иштирок этишни режалаштирган. Бу лойиҳа ўзбек товарларининг ташқи бозорларга чиқишини анча осонлаштириши керак эди.
"Агар уруш чўзилиб кетса, бу лойиҳани амалга ошириш тўхтатилади, бу эса логистика ва савдони ривожлантириш бўйича миллий режаларга салбий таъсир кўрсатади", - деди сиёсатшунос.
Ядро уруши эҳтимоли
14 июнь, шанба куни Исроил мудофаа вазири Исраэл Кац Эронга Исроил ҳудудига ракета ҳужумлари давом этса, Теҳронни йўқ қилиш билан таҳдид қилди.
"Агар [Ислом Республикаси Олий раҳбари оятуллоҳ Али] Хоманаий Исроилнинг ички қисмини ракеталар билан ўққа тутишда давом этса, Теҳрон ёниб кетади", - деди у.
Ҳозирги кескинлашув шароитида ядро урушининг ҳақиқий хавфи қанчалик катта - ёки бундай баёнотлар шунчаки қўрқитишга уринишми? Бахтиёр Эргашев мухбиримизга бу саволга ҳам жавоб берди:
"Исроилнинг ҳозирги раҳбарияти қўшни давлатлар билан муносабатларда ўзини қандай тутаётганини, Ғазода фаластинликларга қарши геноцид бошланганини, бу раҳбарият суверен давлат - Эронга нисбатан асоссиз тажовузкорлик ҳаракатини амалга оширганини ҳисобга олсак, воқеалар ривожининг турли, энг салбий сценарийларини истисно қилиб бўлмайди. Исроил раҳбарияти ўз ҳокимиятини сақлаб қолиш, шунингдек, Яқин Шарқдаги стратегик режаларни амалга оширишга интилмоқда".
Унинг сўзларига кўра, бу режалар учун ягона жиддий тўсиқ Эрон бўлиб қолмоқда.
"Исроил можаронинг чуқурлашиши жараёнида тактик ядро қуроли билан зарба бериш кўринишидаги сўнгги чораларни кўриши эҳтимоли катта," - дея хулоса қилди суҳбатдошимиз.
Шундай қилиб, Исроил ва Эрон ўртасидаги можаронинг кескинлашуви аллақачон Ўзбекистон учун тўғридан-тўғри иқтисодий хавфларни туғдирмоқда: логистика муаммолари ва энергия нархининг ошишидан тортиб, муҳим инфратузилма лойиҳаларининг барбод бўлишигача. Вазият беқарор бўлиб қолмоқда, агар можаро узоқ давом этса, инқирознинг таъсири анча кенг ва жиддий бўлиши мумкин.
Таҳририят фикри муаллифникидан фарқ қилиши мумкин.
Изоҳлар мавжуд емас