Ўзбекистон, Тошкент - Batafsil.uz. Олмалиқ кон-металлургия комбинати Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва яшил иқтисодиёт йилини эътиборга молик натижалар билан якунламоқда. Йил бошида корхона халқаро эътирофга - Sustainable Fitch агентлигининг 3 даражали ESG рейтинги ва 56 баллга сазовор бўлди. Бу компаниянинг барқарор ривожланиш ва экологик сиёсатга эътибор қаратишини акс эттирувчи яхши кўрсаткичдир.
Комбинат эса экологияга тобора кўпроқ эътибор қаратиб, уни ишлаб чиқариш стратегиясининг бир қисмига айлантириб, белгиланган йўналишда ҳаракатланишда давом этмоқда. Саноат майдонларида ускуналар янгиланмоқда, қуёш электр станциялари ўрнатилмоқда, чиқиндиларни қайта ишлаш йўлга қўйилмоқда, кўкаламзорлаштириш кенгайтирилмоқда, сув инфратузилмаси модернизация қилинмоқда. Ушбу қадамлар ишлаб чиқариш таъсирини камайтириш ва минтақа аҳолиси учун атроф-муҳитни хавфсизроқ қилишга қаратилган.
Умумий модернизация
“2025 йилда экологик ишларнинг асосий блоки атмосферага чиқиндиларни камайтириш билан боғлиқ эди”, - деди атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўлими бошлиғи Давронбек Абдураҳмонов.
Мис бойитиш фабрикаларида ҳавони чанг, газ ва бошқа ифлосликлардан тозалашга мўлжалланган аспирация тизимлари тўлиқ реконструкция қилинди.
Шунингдек, асосий ва ёрдамчи объектлардаги 30 та тизим мукаммал ва 130 та эскирган вентиляция-аспирация қурилмалари жорий таъмирланди. Натижада уларнинг иш самарадорлиги 99,5 фоизга етказилди.
Мис эритиш заводининг сульфат кислота цехида чиқиндиларни автоматик таҳлил қилиш ва мониторинг қилиш ускуналари жорий этилган.
"Рух заводи 180 минг тонна қувватга эга янги сульфат кислотаси цехини ишга туширишга тайёрланмоқда. Унинг асосий вазифаси илгари қисман атмосферага чиқиб кетган олтингугурт газини тўлиқ ушлаб қолишдир. Даниянинг FLSmidth компаниясининг янги филтрлари газни чуқур тозалаш ва қўшимча металл ажратиб олиш кўрсаткичларини таъминлайди. 1964 йилги эски цех фойдаланишдан чиқарилади", - деди Абдураҳмонов.
Янги металлургия мажмуасида "Flash Smelting" ва "Flash Converting" технологиялари асосида ишлайдиган замонавий печлар жорий этилмоқда. Улар туфайли чиқинди олтингугурт гази тўлиқ ушлаб қолинади ва қўшимча маҳсулот - йилига 1,8 миллион тоннагача сульфат кислотаси олишга йўналтирилади, шу билан бирга чиқиндилар 0,03 фоизгача камаяди. Янги қувватлар ишга туширилгач, мис эритиш заводидаги эскирган яллиғ қайтарувчи печь фойдаланишдан чиқарилади.
Шунингдек, комбинат аҳоли зич жойлашган ҳудудлардаги саноат зоналари яқинида чанг ва газ чиқиндиларини назорат қилувчи учта автоматик пост сотиб олади.
Комбинатда жами 980 дан ортиқ чанг ва газларни тутиб қолувчи ускуналар ўрнатилган манбалар ҳисобга олинган. Корхонанинг Марказий таҳлил лабораторияси маълумотларига кўра, ўтган йили ифлослантирувчи моддалар ҳажми ўтган йилга нисбатан 18 минг тоннага (10 фоизга кўп) камайган. Жорий йилда ишлаб чиқаришнинг ўсиши билан 2-3 фоизга қўшимча пасайиш кутилмоқда.
Қуёш энергетикасига сармоя
Бундан икки йил олдин ОКМК ўзининг ишлаб чиқариш ва ижтимоий объектларида фотоэлектр станцияларини ўрнатишни бошлаган эди. Бу даврда комбинат пилот қурилмалардан барқарор қуёш генерациясини ривожлантириш дастурига ўтди. Ушбу стратегик қадам компаниянинг барқарор ривожланиш тамойилларига содиқлигини таъкидлайди.
Бугунги кунда 80 дан ортиқ майдонда умумий қуввати 7,3 минг киловатт бўлган станциялар ишлаб турибди. Биргина жорий йилнинг ўн ойида улар томонидан 5,9 миллион киловатт-соат электр энергияси ишлаб чиқарилди. Ушбу кўрсаткич тоза энергияга инвестициялар самарадорлиги ортиб бораётганини кўрсатади.
Комбинат бош энергетиги Даврон Дўсметовнинг таъкидлашича, корхонанинг энергия балансида қуёш энергиясининг улуши ҳозирча тахминан 0,3 фоизни ташкил этади, бироқ дастур узоқ муддатли истиқболга мўлжалланган. Комбинат режаларида келгуси йилларда бу улушни бир неча баробар ошириш кўзда тутилган. Бу шунчаки тренд эмас, балки йирик саноат гиганти учун англанган заруратдир.
Шунингдек, ОКМК Tepelen Group Holding Limited ва Ogma Projects компаниялари билан яшил энергияни сотиб олиш бўйича шартномалар имзолади. Улар ишга тушгач, комбинат йилига 495 миллион киловатт-соат электр энергияси ишлаб чиқариш қувватига эга бўлади. Шундай қилиб, ОКМК яшил энергиянинг энг йирик истеъмолчиларидан бирига айланишни режалаштирмоқда, бу эса ҳар йили карбонат ангидрид чиқиндиларини тахминан 180-190 минг тоннага камайтириш имконини беради.
Бироқ иқтисодий самара ҳозирданоқ сезилмоқда: электр энергияси учун тўловлардаги тежамкорлик йилига 5,9 миллиард сўмни ташкил этмоқда.
"Бундан ташқари, бу аллақачон саноат корхонасининг углерод изини камайтиради. Бу эса, ўз навбатида, унинг глобал ишлаб чиқарувчилар учун стандартга айланган ESG кун тартибидаги мавқеини мустаҳкамлайди," - деди ОКМК вакили.
Келгуси йилда қўшимча 1 минг 150 киловатт қувватли фотоэлектр станциялари қуриш, талаб юқори бўлган соатларда қуёш генерациясидан фойдаланиш имконини берадиган энергия сақлаш тизимларини жорий этиш мўлжалланган. Жамғариш тизимларини жорий этиш энергия таъминоти барқарорлигини таъминлаш учун жуда муҳим. Ушбу босқич қайта тикланадиган энергия соҳасида янада мураккаб ва самарали ечимларга ўтишни англатади.
Қайта ишлаш, сув ресурслари ва кўкаламзорлаштириш
Долзарб йўналишлардан яна бири - техноген чиқиндиларни қайта ишлаш. Комбинатнинг рух ва мис эритиш заводларидаги янги майдалаш участкаларида шу йилнинг ўзида 100 минг тоннадан ортиқ мис клинкери, яъни чиқиндиларни қайта ишлашдан ҳосил бўладиган қолдиқлар қайтадан ишлатилди. Бундан ташқари, баъзи чиқинди хомашёларни қайта ишлаш бўйича Қозоғистон ва Тожикистон билан экспорт шартномалари расмийлаштирилмоқда.
Сув йўқотишларини камайтириш ва гидротехник иншоотлар хавфсизлигини ошириш бўйича ҳам ишлар кучайтирилди. Бунинг учун зарарланган ерлар рекултиватсия қилинди ва сув ҳавзалари тозаланди, насос ускуналари ва магистраль қувурлар герметизация қилинди. Ушбу мақсадлар учун 130 миллиард сўмдан ортиқ маблағ йўналтирилди.
"Яшил макон" ва "Яшил белбоғ" лойиҳалари доирасида кўкаламзорлаштириш йўналишида катта ишлар амалга оширилди.
“270 гектардан ортиқ майдонда 1,9 миллион туп дарахт экилган бўлиб, бу вилоятдаги саноат корхоналари орасида энг катта кўрсаткичлардан биридир”, - дейди Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси бошлиғи Давронбек Абдураҳмонов.
Бундан ташқари, илгари сульфат кислотаси ишлаб чиқариш чиқиндилари тўпланган 5 гектар майдонда тўлиқ рекултиватсия ўтказилди: тупроқ тозаланди, саноат зонасини яшил майдонга айлантириш учун унумдор қатлам ётқизилди. Ҳозир бу ерда 10 минг туп мевали ва манзарали дарахтлар экилмоқда.
Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва яшил иқтисодиёт йилида ОКМКнинг экологик лойиҳалари шуни кўрсатдики, корхона табиатга таъсирни камайтириш йўлида барқарор ҳаракат қилмоқда. Комбинатда айтилишича, қабул қилинган йўналиш узоқ муддатли ва уни ўзгартириш режалаштирилмаган.
Ҳамкорлик материали
Изоҳлар мавжуд емас