Загрузка
Загрузка
Ўзбек "Оскари" ва унинг саҳна орти. Нима учун мамлакатда замонавий кинонинг истеъдодли намояндалари эътиборга олинмаслиги ҳақида мутахассиснинг фикри
Жамият

Ўзбек "Оскари" ва унинг саҳна орти. Нима учун мамлакатда замонавий кинонинг истеъдодли намояндалари эътиборга олинмаслиги ҳақида мутахассиснинг фикри

42
Загрузка

"Шараф - асосий мукофот бўлиши керак!"
Николай Карамзин 

Ўзбекистон, Тошкент – Batafsil.uz. Ҳар бир аскар генерал бўлишни орзу қилганидек, ҳар бир кинематографиячи Олимпга кўтарилишни истайди, у ерда ҳамкасблари уни кўзни қамаштирадиган ёруғлик остида олқишлайдилар ва у ғурур билан олтин ҳайкалчани кўтаради. Ўзбекистонда миллий кино мукофоти "Олтин хумо" деб номланади ва у ҳар йили ўтказилади. 

Де-юре у мустақил, чунки уни "Ўзбекистон кино ижодкорлари ижодий уюшмаси" нодавлат нотижорат ташкилоти олиб боради. Де-факто ушбу ННТнинг асосчиси Кинематография агентлиги бўлиб, у ушбу ташкилот фаолиятини ҳам молиялаштиради. Бундан ташқари, масалан, 2024 йил 26 декабрда якуний мукофотни тайёрлаш ва ўтказиш ҳам Агентлик маблағларидан қопланган. 

Айтиш жоизки, агар, масалан, “Оскар” мукофотлари Лос – Анжелес учун ҳар йили бюджетга тахминан 130 миллион доллар олиб келадиган ҳақиқий олтин кон бўлса, бизда бунинг акси бор: у шиддатли оқим каби, фақат молиявий маблағларни бюджетдан олиб кетади. 

Маълумот учун: пандемиядан кейинги оғир 2021 йилда "Олтин хумо" маросимини ўтказиш учун бир миллиард сўмга яқин маблағ ажратилганди. 

Мамлакатнинг асосий давлат ахборот агентлиги ушбу тадбирга қуйидаги тавсифни беради: "Олтин хумо” миллий кино мукофоти кино саноатининг энг самарали шахсларини турли йўналишларда аниқлашда, шунингдек, халқимизни уларнинг фаолияти билан яқиндан таништиришда алоҳида рол ўйнайди".

Шундай қилиб, келинг, кино саноатининг самарали намояндалари ва халқни уларнинг фаолияти билан таништириш ҳақида фикр юритайлик.

Ушбу филм мукофоти 2019 йилда пайдо бўлди. Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 24 апрелдаги баённомасида бу йил учун қуйидаги статистика берилган: “кино ишлаб чиқариш учун бюджетдан 6 миллиард сўмдан ортиқ маблағ ажратилди, ушбу филмлар прокатидан бюджетга 470 миллион сўм қайтариб берилди, бу харажатларнинг 0,84 фоизини ташкил этади. Шунингдек, ушбу даврда кинотеатрларга 110 минг томошабин, яъни мамлакат аҳолисининг 0,32 фоизи ташриф буюрган”. 

Хулосалар аниқ, биринчи ва иккинчи мисолларда бу рақам ҳатто рекорд даражадаги 1фоизга ҳам етиб бормайди. Яъни, "даромад" ёки ҳатто "қайтариш" тушунчалари мавжуд эмас, гарчи ЖСТга кириш истаги креатив иқтисодиётнинг мавжудлигини талаб қилади. 

Шунингдек, ҳужжатда режалаштирилган 20 та бадиий филмдан атиги 7 таси, режалаштирилган 15 та мултфилмдан атиги 4 таси яратилганлиги қайд этилган. Шундай қилиб, 2019 йилда ўзбек кинематографиясининг танқидий ҳолати аниқ бўлди. Шу билан бирга, "Олтин хумо" мукофоти ташкилотчилари шу йили ўзбек киносининг юксак бадиий даражасини нишонлайдилар. 

Яна бир парадокс: 2021 йилги навбатдаги маросимда 2019 йилги "инқироз" филми томошабинлар эътирофига сазовор бўлди. Томошабин, юқоридаги статистикадан эслаганимиздек, кинотеатрларда бўлмаган, лекин эътироф этган эмиш. 

Эътибор қилиш керак бўлган яна бир жиҳат – ҳар йили маросимни очадиган "Ўзбек кинематографиясини ривожлантиришга қўшган ҳиссаси учун" номинациясидир. У одатда юқори мартабали амалдорлар томонидан топширилади. Бу йиллар давомида у анъанавий равишда фақат оқсоқоллар ва кино фахрийларига берилади. Мен ўзим шахсан ўзимнинг илмий раҳбарим, санъатшунослик доктори Жўра Тешабоевни 2022 йилда бундай ҳайкалчагача кузатиб қўйдим. Ҳурматли устозлар ва мураббийларга, шунингдек уларнинг ёшига ҳурматни сақлаган ҳолда мантиқий ва очиқ савол юзага келади – демак ҳеч ким Янги Ўзбекистоннинг замонавий миллий киноси ривожига ҳисса қўшмаган эканда? 

Объективлик учун шуни айтиш керакки, бундай одамлар ҳали ҳам бор, гарчи уларни саноқли бўлсада. Масалан, режиссёр Руслан Солиев давлат маблағларисиз филмлар суратга олади, бу ўзбек киносида жуда кам учрайди. 

Масалан, унинг "Ўзбек рақси афсоналари" филми профессионал ўзбек саҳна хореографиясининг пайдо бўлиши ва ривожланиши тарихи билан таништиради, яъни мафкуравий нуқтаи назардан тўғри, жуда қисқа вақт ичида Ўзбекистонгача бўлмаган жойларда кўплаб мукофотлар тўплади. Шундай қилиб, у Каннда бўлиб ўтган халқаро кинофестивалларда Ўзбекистонга учта мукофот олиб, Silk Road Cannes ва Cannes World Film Festival фестивалида "Энг яхши рақс филми", шунингдек, сўнгги фестивал доирасида “Энг яхши Осиё филми” бўлди.

Barcelona International Film Festival фестивалида "Ўзбек рақси афсоналари" учта номинацияда намойиш этилди, филм "Энг яхши рақс филми" ва "Энг яхши саундтрек" учун иккита мукофотни олди, Paris Cinema Awards мукофотида "Энг яхши тўлиқ метражли ҳужжатли филм" номинациясида мукофотга сазовор бўлди, New York Movie Awardsда эса тўлиқ метражли ҳужжатли филм учун "Энг яхши режиссура" мукофотини олди. 

Унинг жадидчилик тарихи ҳақидаги яна бир “Армон” номли филми ҳам мафкуравий нуқтаи назардан муҳим ва долзарб бўлиб, бутун дунё бўйлаб кўплаб совринларни қўлга киритди. Филм Каннда бўлиб ўтган World Film Festivalда "Энг яхши таълим филми" номинациясида ғолиб чиқди. У ушбу фестивалда бутун Марказий Осиёдан ягона иш бўлган. Шунингдек, "Армон" ARFF International фестивалида ва Film Fest Internationalда энг яхши ҳужжатли филм бўлди. CinemaScene журналининг кино танқидчилари филмни "Йилнинг энг резонансли хорижий филмларидан бири" деб аташди. Бу филмдан ҳеч бўлмаганда халқаро миқёсда тан олинганининг “ҳиди" келмоқда. 

Соҳадаги яна бир ёрқин шахс Нигора Каримова. Бу Ўзбекистондаги энг ёш ва ягона санъатшунослик доктори, шунингдек, мамлакатимиздан халқаро кино матбуот Федерациясининг ((FIPRESCI) биринчи ва ягона аъзоси. У расмий равишда "Олтин глобус" мукофоти ҳакамлар ҳайъатига таклиф қилинди. Бундан олдин Ўзбекистондан ҳеч ким таклиф қилинмаган эди. Шунингдек, у ЮНЕСКОда кино бўйича илмий лойиҳа муаллифи ва раҳбари (2019 йил), Ўзбекистон фанлар Академияси санъатшунослик институтининг “Кино ва телевидение” бўлими мудири. 

Каримова Ўзбекистон кинематографияси тарихи ва назарияси бўйича нуфузли жаҳон нашрларида чоп этилган ўнга яқин китоб, қўлланмалар ва монографиялар ҳамда юздан ортиқ мақолалар ёзган. 

Ўзбекистондаги биринчи "Ўзбекистон кино санъати" кино энциклопедиясининг ҳаммуаллифи Элжон Аббосов маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси кўмагида 2024 йилда дунёдаги энг нуфузли Le Giornate del Cinema Muto сўзсиз кино фестивалида ўзбек киносини ташкил этди ва иштирок этди. Шуни таъкидлаш керакки, бу Ўзбекистоннинг ушбу нуфузли фестивалдаги биринчи иштироки бўлиб, унда МДҲдан ягона мамлакат бўлган. 

Шунингдек юқорида айтиб ўтилган жамғарма кўмагида Аббосов “Худайберган Девоновнинг Хоразм воҳаси (1879-1937) тасвирлари”ни ЮНЕСКОнинг "Дунё хотираси" реестрига киритиш бўйича ишчи гуруҳ аъзоси бўлган. Шундай қилиб, биринчи ўзбек операторининг номи жаҳон миқёсида   абадийлаштирилди.

Бироқ, буларнинг барчасига қарамай, Кинематография агентлигининг маълумотига кўра, у яқинда Ўзбекистон миллий кино фонди директори лавозимидан бўшатилди. Бунинг сабабларидан бири - Ўзбекистоннинг Le Giornate del Cinema Muto сўзсиз кино фестивалида биринчи тарихий иштирокини назарда тутувчи “келишилмаган” хорижий саёҳат бўлган. 

Павел Ким, Руслан Солиев сингари, барчанинг севимли бюджет маблағларидан фойдаланмасдан, ажойиб “Pomidor Do'ppi” анимацион филмини яратди.   Ушбу лойиҳа ўзбек анимацияси орасида биринчи бўлиб Хитойда 45 та медиа платформаларида пайдо бўлди, бу ерда хорижий контентга камдан-кам ҳолларда рухсат берилади. Бугунги кунда Pomidor Do'ppi YouTubeда 6 миллион томошабин билан Ўзбекистонда энг таниқли мултфилм қаҳрамони ҳисобланади. 

Ушбу филм МДҲдаги 50 дан ортиқ онлайн платформаларда, шу жумладан Кинопоиск", "ИВИ", START, "КИОН", Megogo, iTV каби йирик платформаларда намойиш этилади. 

Қувноқ помидор ҳақидаги сериялар Руслан Солиевнинг филмлари сингари Uzbekistan Airways авиакомпаниясининг йўловчилари учун ҳам тақдим этилган. Афсуски, ҳаттоки маҳаллий авиакомпанияларимизда ҳам давлат бюджетидан яратилган замонавий ўзбек филмлари ва мултфилмлари йўқ.

Фаррух Тўлаганов ўзбек кино прокатининг энг йирик инвесторидир, Mega Cinema, Salom Cinema, Riviera Cinema, Parus Cinema, Next Cinema, Family Cinema и Anhor Cinema каьби кинотеатрларининг энг йирик тармоғининг эгаси, Миллий кинотеатр эгалари ассоциациясининг (АҚШ) Ўзбекистондан биринчи ва ягона аъзоси. Шунингдек, у CinemaCon ва CineEurope каби дунёдаги энг йирик кино бозорларида республиканинг ягона ва доимий иштирокчиси. Ушбу майдончаларда Тўлаганов Warner Bros, Universal, Disney, Paramount, Lionsgate ва Crunchyroll билан музокаралар олиб борган. 

Ўз вақтида у Ўзбекистонда биринчи "Ғунча" болалар кинотеатрини очди, кейинчалик суд жараёнлари орқали ушбу кинотеатр ундан Кинематография агентлиги фойдасига олиб қўйилди. Натижада, "Ғунча" ҳозирги кунгача ишламайди. Бинода Paynet, дорихона, поябзал дўкони мавжуд, аммо асосий нарса – кино йўқ.

Шундай қилиб, менинг шахсан субъектив нуқтаи назаримга кўра, Ватан ташқарисида тан олинган ва ҳеч қачон ўз уйида “Олтин хумо” ҳайкалчасини олмаган бу одамларнинг барчаси битта нарсада "айбдор". Эҳтимол, ўша Кинематография агентлиги иштирокисиз юқори ғалабаларга эришиб, улар унга керакли "очко", яъни раҳбарият олдида "тасдиқ белгисини" келтиришмагандир. 

Ҳозирда ҳамма гапираётган сўнгги мисоллардан бири - Сабина Бакаеванинг "Яланғочлик" номли дебют ҳужжатли филмидир. У Ўзбекистон тарихида   нуфузли Берлин халқаро кинофестивалига йўл олган ва агентлик “хабари бўлмаган” учинчи филмдир. Фараз қилайлиқ, мабодо бу филм 25   февралда Берлинда ғалаба қозонса ҳам, бутун мамлакат учун тарихий ютуқ бўлса ҳам, ўзининг “одобсиз” номи учун эҳтимол асло ҳам “Олтин хумо”га сазовор бўлмайди. Бу ҳолат “Анора” филмининг тақдирига ўхшашдир. Яъни классиқ иборани эсга оладиган бўлсак: “Пастернакни ўқиганим йўқ, лекин унга қаршиман”.

Элдор Йўлдошев,
фалсафа доктори,  
Истамбул киноакадемияси академиги

Муаллиф фикри тахририят фикрига мос келмаслиги мумкин

Загрузка
Мақоладан таъсирланиш
Ёқади
0
Таҳсинга лойиқ
0
Хурсандчилик
0
Ҳайрон бўлмоқ
0
Тушкунлик
0
Хомушлик
0
Ҳафсаласи пир бўлмоқ
0
Ёқмайди
0

0 изоҳлар

  • Изоҳлар мавжуд емас

Рухсат олинг Шарҳлар қолдириш мумкин бўлиши учун.


Бошқа янгиликлар

Юклаш...